Boekenruilkastjes in België
Boekenruilkastjes of little free libraries zijn mini-bibliotheekjes die vrij toegankelijk zijn voor andere lezers. Je neemt een boek uit het kastje en zet er eentje voor in de plaats. Jaarlijks is er zelfs een 'Dag van de Minibieb' om ze extra in de kijker te zetten. Waar komt de mosterd van deze minibibs vandaan? Welke soorten boekenruilkastjes zijn er en wat maakt ze zo leuk? Hoe start je er zelf eentje op en hoe maak je dat bekend? En natuurlijk: wat kost het? Lees meer en raak geïnspireerd!
door Fieke Van der Gucht
Een eerste versie van dit artikel verscheen op 10 juli 2019. Deze versie, gepubliceerd op 9 juni 2023, biedt een update van het cijfermateriaal – minibibs zitten in de lift, de cijfers dus ook – en nieuwe links en getuigenissen. Zelf ook een fijne ervaring met een minibib? simon.bequoye [at] iedereenleest.be (Laat het ons weten.) Wie weet kom jij dan wel in de volgende update terecht!
Op 10 juni 2023 vierden we Dag van de Minibieb in België en Nederland. Die dag zetten Vlaamse, Waalse en Nederlandse minibib-eigenaars hun bibliotheekje extra in de kijker met een feestelijke aankleding, een (voorlees)activiteit of een cadeautje voor bezoekers. Het doel? Trouwe gebruikers belonen én nieuwe boekenruilers warm maken voor het concept van de mini-bibliotheekjes die vrij toegankelijk zijn voor andere lezers. Dat concept is simpel, maar uitermate doeltreffend en duurzaam.
In ons land alleen al zijn er naar schatting iets meer dan 3.000 boekenruilkastjes, ruilboekenkastjes, straatbibliotheekjes, boekentillen of boekenasielen – de benamingen zijn divers. Wereldwijd zijn er meer dan 150.000 minibibs over meer dan 120 landen, goed voor meer dan 300 miljoen geruilde boeken. Dat meldt Littlefreelibrary.org dat op 17 mei 2009 van start ging met de eerste little free library (LFL) of het ‘gratis mini-bibliotheekje’ voor particulieren; op 4 juli 2014 opende in Brugge het eerste officiële, Belgische boekenruilkastje. Doorgaans gaat het om kastjes in hout, metaal of plastic met regenbestendige glazen deurtjes die aan de voorgevel hangen of op een paal in de voortuin staan, maar ook oude koelkasten of omgetimmerde bushokjes doen prima dienst als gratis ruilbibliotheek. Of wat dacht je van een Britse telefooncel? Meestal zijn ze privé-eigendom, maar soms staan ze ook op openbare plaatsen zoals deze sporthal in Boortmeerbeek. Mensen ontlenen er gratis boeken en schenken nieuwe exemplaren in de plaats. Leeservaringen delen boekenruilers in een schriftje of soms ook live, in een gesprek met de kasteigenaar. De ruilkastjes bevorderen dus sociale contacten, schenken gelezen boeken tegelijkertijd een tweede kans bij een nieuw lezerspubliek en maken boeken zichtbaar op verrassende plekken – een dierenasiel bijvoorbeeld.
(De tekst gaat verder onder de afbeelding.)
Lutie Stearns’ boekenhuifkar
Todd Bol, medeoprichter van Littlefreelibrary.org, liet zich inspireren door de reizende bibliotheek van Lutie Stearns. Van 1895 tot 1914 trok Lutie Stearns met paard en huifkar door Wisconsin. In de kleine afgelegen dorpen liet ze telkens kastjes met boeken achter die ze na weken of maanden weer kwam oppikken. Wie graag wilde lezen, had zo altijd een gratis boek bij de hand. Honderd jaar later, in 2009, vulde Todd Bol – ook uit Wisconsin – dat concept op zijn eigen manier in. Als eerbetoon aan zijn moeder, een gepassioneerd lerares en lezeres, timmerde hij een kastje in de vorm van een schooltje. Hij plaatste het op een paal in de voortuin en vulde het met boeken. De buurt raakte verknocht aan het mini-bibliotheekje en stimuleerde Bol om er nog meer te maken.
'That library thing'
Rick Brooks, sociaal ondernemer, kwam een van Todd Bols boekenruilkastjes op het spoor. Hij zag in ‘that library thing’ niet alleen een manier om gelezen boeken nieuw leven in te blazen, maar ook een middel tot gemeenschapsvorming. De boekenruilkastjes konden volgens hem sociaal contact stimuleren tussen mensen. De ruilboeken dienden als uitgangspunt voor een gesprek dat tot een ware lezersvriendschap kon uitgroeien. Todd Bol stapte mee in die visie. Ze bedachten de naam little free library voor ‘that library thing’ en richtten in 2010 samen de gelijknamige vzw op. De non-profitorganisatie uit Minnesota geeft daarmee, net als Lutie Stearns, regio’s met schaarse bibliotheekvoorzieningen toch toegang tot boeken. Tegelijkertijd wil het leesplezier en sociale contacten stimuleren, in de naaste omgeving, maar ook over de gemeente- en zelfs landsgrenzen heen.
De boekenruilkastjes werden een (inter)nationaal succes, mee dankzij het peterschap van Bekende Amerikanen. Zo ontwierp Matt Groening, bedenker van The Simpsons, een uniek boekenruilkastje om het project mee te ondersteunen. Er zijn ondertussen wereldwijd meer dan 80.000 geregistreerde boekenruilkastjes die je ook kan volgen via Instagram, Facebook, Twitter of TikTok. Medeoprichter Todd Bol stierf in 2018 en bleef tot aan het einde van zijn leven mensen warm maken voor de LFL-missie:
‘I really believe in a Little Free Library on every block and a book in every hand. I believe people can fix their neighborhoods, fix their communities, develop systems of sharing, learn from each other, and see that they have a better place on this planet to live.’
Sociale en duurzame dimensie
Vanwege de sociale dimensie op nationaal en internationaal niveau geeft Littlefreelibrary.org kasteigenaars de kans om hun boekenruilkast te registreren. Voor zo’n 40 dollar per jaar krijg je een ijzeren plaatje waarin je unieke LFL-nummer staat gegraveerd. Schroef je het plaatje op je boekenruilkastje, dan maak je je voor de buitenwereld kenbaar als officieel lid van de internationale LFL-gemeenschap. Met je LFL-nummer registreer je je boekenruilkastje ook op de LFL-wereldkaart, als je dat wil. Je laat er het adres van en het verhaal achter je kastje achter en bent zo klaar om buurtbewoners en reizende lezers te ontvangen. Ook zonder registratie blijft een boekenruilkastje natuurlijk vaak de aanleiding voor een verbindend gesprekje. En los van de sociale dimensie is boeken ruilen ook duurzaam: papier is een schaars goed geworden. Waarom zou je een boek stof laten vergaren in je boekenkast als je er een andere lezer plezier mee kan doen? En voor jezelf heb je er meteen een fijne hobby bij.
Boekenruilkastjes in Vlaanderen
Ere wie ere toekomt. Particulier Christoffel Couck introduceerde het minibibconcept als eerste in België en doopte het 'BiB' of 'Books in Boxes'. Dat deed hij bewust onder een andere naam dan het origineel: 'BiB is technisch, juridisch, financieel noch organisatorisch aan LFL of Bookcrossing verbonden, al onderhouden we natuurlijk wel vriendschappelijke en informele contacten.' BiB bood als eerste in ons land de mogelijkheid om je te registreren op een Europese kaart. In april 2019 kondigde de 'Belgische LFL'-organisatie evenwel aan dat het op zoek gaat naar een overnemer. Die vond ze al gauw bij de bevlogen Noreen Van de Sompele, een e-marketeer die zelf een boekenruilkast in Tervuren heeft. Op haar website www.boekenruilkast.be kan je je boekenruilkastje gratis laten registreren om er nog meer ruchtbaarheid aan te geven. Zowel kastjes uit Vlaanderen, Brussel als Wallonië zijn er welkom. Je vindt er ook tips om aan je eigen boekenruilkastje te beginnen.
Je eigen boekenruilkastje
Voor je aan de slag gaat, stel je jezelf best drie cruciale vragen, meldt Noreen.
- Ten eerste: plaats je je minibibje op jouw eigen privéterrein (aan de gevel of in je voortuin) of gebruik je de stoep? In dat eerste geval kan je rustig je gang gaan, in het tweede geval moet je een aanvraag doen bij de gemeente omdat je openbare ruimte inneemt.
- Ten tweede: denk na over hoe bescheiden of hoe groots je het wil aanpakken. Meer boeken vragen vanzelfsprekend om een grotere kast.
- Ten derde: wil je je alleen tot volwassenen of ook tot kinderen richten? Zorg dan voor een plank onderaan in je kastje waar kinderen goed aan kunnen. Of werk met een apart kastje op kindermaat, zoals ze in Puurs deden.
Die vragen stelden ook Raoul Vercaigne en Chris De Pelsemaeker, eigenaars van een boekenruilkastje in Mariakerke-Gent af zich. Raoul, 30 jaar lang bevlogen boekenmeester in een basisschool en sinds kort met pensioen, wilde graag zijn boekenliefde verder blijven delen met anderen. Hij hield van de laagdrempeligheid van een straatbibliotheekje: ‘Een echte bib blijft voor sommigen toch wat overweldigend.’ Zijn vrouw Chris is zelf geen lezer, maar vond de boekenruilkastjes die ze in Nederland her en der langs de weg had zien staan, wel een erg mooi initiatief om de buurt met elkaar te verbinden. Ze beslisten dat in het kastje onderaan kinderboeken, bovenaan boeken voor volwassenen moesten komen. En ze besloten te gaan voor een minibiebje op de stoep: ‘In de voortuin durven mensen misschien minder snel het kastje te openen.’ In augustus 2020 kregen ze groen licht van de gemeente en de rest is geschiedenis.
(De tekst gaat verder onder de afbeelding.)
Boekenruilkastje maken of kopen
Er zelf aan beginnen? ‘Dat is relatief makkelijk’, vertelt Klaartje Van der Bauwhede, publieksmedewerker bij De Krook en de eigenaar van Mini Free Little Library Bourgoyen. Haar boekenruilkastje bestaat ondertussen zeven jaar en kwam er nadat Stad Gent en (het toen nog niet ter ziele gegane) Books in Boxes onder het peterschap van Mathias Sercu een crowdfunding organiseerden om kastjes bij elkaar te sparen. Klaartje volgde LFL al langer via Instagram en Facebook, gaf zich op als steward en werd geselecteerd:
‘Ik had het geluk dat de boekenruilkastjes gemaakt werden door een sociale werkplaats die toen nog in mijn straat was gevestigd. Ik kreeg, gratis en voor niks, het voorbeeldkastje, omdat de medewerkers hun werk graag in de buurt wilden houden. Daarna maakte ik een Facebook-pagina aan waarop ik regelmatig foto’s post, registreerde het kastje op BiB en LFL en de pret kon beginnen.’
Klaartjes houten kastje is ondertussen flink verweerd. Klaartjes man kreeg dus de opdracht om een nieuw kastje te maken. Dat kan met de instructiefiche van LFL bijvoorbeeld. Wie minder handig is, kan ook een kant-en-klaarpakket bestellen bij de online shop van Littlefreelibrary.org of, dichter bij huis, via de webshop van Minibieb.nl. Wie dat te duur vindt – je bent toch al gauw een paar honderd euro kwijt – kan zijn toevlucht nemen tot bijvoorbeeld een kringwinkelkastje of een oude microgolfoven. De boeken blijven immers het belangrijkste. Dat vonden ook Raoul en Chris:
‘We wilden er niet overdreven veel geld in investeren. Op tweedehandssites zochten we een paar maanden naar het perfecte kastje. Tien euro heeft ons dat gekost. Dat bevestigden we op 3 meter lange gordijnroedes die we vervolgens ingroeven. Niemand zal met ons kastje gaan lopen! Een bus rode spuitverf om het minibibje te doen opvallen in het straatbeeld maakte het geheel helemaal af. Goedkoop én duurzaam bovendien, helemaal in lijn met het idee achter boeken ruilen.’
Je boekenruilkastje vullen
In de eerste weken en maanden stond Klaartje vaak op de uitkijk om te zien welke boeken verdwenen en welke er voor in ruil werden gezet. Werkelijk alle genres zijn al de revue gepasseerd. Klaartje krijgt regelmatig boeken cadeau, van familie of andere kasteigenaars, of ze koopt ze zelf voor een speldenprikje bij een bibverkoop. Natuurlijk zijn dat niet allemaal nette hardbacks van ronkende namen. ‘Je moet de controle durven los te laten’, zegt Klaartje. ‘Denk ook niet te gauw dat bepaalde boeken geen lezers zullen vinden. Ooit plaatste iemand een hele reeks Bouquettitels in het kastje. Ik vroeg me af wie die zou willen nemen. En kijk: de nieuwe eigenaar werd een vrouw die in een sociale werkplaats voor mensen met een mentale beperking werkt. Zij verwerkten de Bouquetcovers tot kaartjes. Toegegeven, echt gelezen zullen die boeken wel niet zijn, maar ze hadden wel hun nut.’
Raoul en Chris hechten er wel aan om oude boeken te weren uit hun kastje: ‘We willen graag dat het aanbod aantrekkelijk blijft. Wat ons te oud of te saai lijkt, dat vliegt onze papiercontainer in. Veel van onze boeken krijgen we van buren. We gaan naar de uitverkoop van bibliotheken of naar een weggeefmoment van de Sint-Jozefkerk hier in de buurt. Opvallend is dat voor de volwassenenboeken bijna altijd een ander in ruil wordt gezet. Kinderboeken verdwijnen definitief. Dus daar gaan we extra naar op zoek. Vooral leesboeken dan, voor prentenboeken is ons tweedehandskastje helaas niet diep genoeg.’ Een boekenruilkastje onderhouden vergt een kleine investering, vinden zowel zij als Klaartje, terwijl je er veel voor in ruil krijgt: nieuwe ontdekkingen en verrassende sociale contacten. Raoul vond ook ooit een zwerfboek op de Westerbegraafplaats, vlak bij zijn huis: ‘Dat heb ik dan geregistreerd op de website van Boekenjagers en in onze straatbibliotheek geplaatst. Wie weet waar het ondertussen is beland!’
“Een boekenruilkastje onderhouden vergt een kleine investering, terwijl je er veel voor in ruil krijgt: nieuwe ontdekkingen en verrassende sociale contacten.”
Leesrisico’s nemen
Zoals gezegd, geef je met het boekenruilkastje gelezen boeken een nieuwe kans en ga je in tegen de wegwerpcultuur. Dat de boeken gratis zijn, stimuleert mensen tot extra leesuitdaging. Valt een boek tegen, dan kost het je in elk geval geen geld. Littlefreelibrary.org meldt dat drie op vier personen dankzij een LFL een boek lezen dat ze normaal links zouden laten liggen. Dat beaamt Fransien Vandeweghe, lid van de Facebook-pagina ‘Iedereen Leest – wat lees jij?’ en liefhebber van Oost-Europese literatuur:
‘Enkele jaren geleden nam ik Duizend kraanvogels van de Japanse Yasunari Kawabata mee uit een Zomergems boekenruilkastje, met de nodige scepsis. Ik genoot zo van het poëtische verhaal dat ik op zoek ging naar Sneeuwland van dezelfde auteur. Na twee jaar zoeken vond ik het op de wekelijkse boekenmarkt in Gent. Diezelfde middag fietste ik langs enkele boekenkastjes. In Oostakker spotte ik warempel een tweede exemplaar van Sneeuwland. Ik heb toen een collega verwittigd, die het onmiddellijk is komen ruilen.’
Boekenruilkastjes verruimen dus je leeshorizonten.
Buren leren kennen
Naast onverwachte leesontdekkingen zorgen de boekenruilkastjes ook voor meer sociale cohesie. Littlefreelibrary.org geeft aan dat 72 procent van de leden contact heeft met buren en 92 procent zijn of haar buurt als een vriendelijker omgeving ervaart dankzij het LFL-concept. Dat beaamt ook Klaartje:
‘Mijn kastje, in de voortuin van ons huis, staat vlak bij de ingang van de Bourgoyen, een klein natuurreservaat in Gent waar veel wandelaars passeren. Als ik in de tuin werk, dan spreken toevallige voorbijgangers mij vaak aan op het boekenkastje. Voor het plechtige openingsmoment met koffie en taart heb ik uitnodigingen gebust bij buren en reclame gemaakt op sociale media. Ik praatte er met mensen uit de buurt met wie ik tot dan oppervlakkig contact had. En ik leerde de eigenaars van kastjes in Drongen en Ledeberg kennen. Zij bezorgen me vaak nog boeken die ze op overschot hebben.’
Ook Raoul en Chris hebben mensen uit de buurt beter leren kennen via hun straatbibliotheekje:
‘Vooral mensen die de hond uitlaten, blijven hier dikwijls stilstaan. Dan gaat onze garagepoort open en dan staat zo’n hondeneigenaar te dralen voor het kastje. Zouden we echt zomaar een boek mogen nemen?, zie je ze denken. Wij leggen dan met plezier het concept uit en moedigen hun vooral aan om een boek uit te proberen.’
Ze organiseerden hun plechtige inhuldiging overigens op een burendag: ‘We hadden vooraf een groot wit doek over het kastje gehangen en kondigden aan dat we Groot Nieuws hadden. Sommige buren sloegen in paniek en dachten dat we zouden verhuizen nu de kinderen het huis uit waren. Maar ze kregen er dus een laagdrempelige bib bij. Zo hebben we de lezers in onze straat leren kennen. Ze doneren regelmatig boeken.’
Internationale contacten
Maar ook indirect heeft het kastje een sociale functie, vertelt Klaartje: ‘In mijn kastje zit een schriftje waarin mensen reacties kunnen nalaten. Die zijn zonder uitzondering positief. Mensen schrijven over de boeken die ze geruild hebben of over het initiatief zelf. Als je leest dat je kastje iemands dag heeft opgevrolijkt, dan stemt je dat zelf ook gelukkig. Er zijn zelfs internationale reacties in het Frans of Engels van reizigers die melden dat het initiatief ook in hun land bestaat. Vaak sturen ze later via Facebook een foto door van de kastjes in hun buurt.’ Klaartje geeft dan ook de tip om je kastje te registreren zodat ook mensen in de verdere omgeving of het buitenland je kunnen terugvinden: ‘Het hoeft natuurlijk niet, maar je mist dan wel een wezenlijk voordeel van zo’n wonderlijk kastje in je tuin.’
Lees ook
