Boekenruilkastjes in Vlaanderen
Boekenruilkastjes of little free libraries zijn mini-bibliotheekjes van privépersonen die vrij toegankelijk zijn voor andere lezers. Je neemt een boek uit het kastje en zet er eentje voor in de plaats. Littlefreelibrary.org bedacht het simpele, maar doeltreffende concept. In tien jaar tijd kreeg het navolging in meer dan 90 landen, goed voor 80.000 mini-bibliotheekjes en miljoenen geruilde boeken. Books in Boxes introduceerde het LFL-concept in België. Waaruit bestaat dit concept precies en waar haalde Littlefreelibrary.org de mosterd? Hoe vind je een boekenruilkastje in je buurt of net in een land ver bij je vandaan? Hoe start je zelf een LFL, wat kost het en wat krijg je er voor in ruil? Lees meer en raak geïnspireerd.
door Fieke Van der Gucht
Op 17 mei 2009 ging Littlefreelibrary.org van start met de eerste little free library (LFL) of het ‘gratis mini-bibliotheekje’ voor particulieren; op 4 juli 2014 opende in Brugge het eerste officiële, Belgische boekenruilkastje. In 2019 vieren de Amerikaanse LFL’s dus hun tiende, in Vlaanderen hun vijfde verjaardag. Doorgaans gaat het om kastjes in hout, metaal of plastic met regenbestendige glazen deurtjes die aan de voorgevel hangen of op een paal in de voortuin staan, maar ook oude koelkasten of omgetimmerde bushokjes doen prima dienst als gratis ruilbibliotheek. Mensen ontlenen er gratis boeken en schenken nieuwe exemplaren in de plaats. Leeservaringen delen boekenruilers in een schriftje of soms ook live, in een gesprek met de kasteigenaar. De ruilkastjes bevorderen dus sociale contacten en schenken gelezen boeken tegelijkertijd een tweede kans bij een nieuw lezerspubliek.
Lutie Stearns’ boekenhuifkar
Todd Bol, mede-oprichter van Littlefreelibrary.org, liet zich inspireren door de reizende bibliotheek van Lutie Stearns. Van 1895 tot 1914 trok Lutie Stearns met paard en huifkar door Wisconsin. In de kleine afgelegen dorpen liet ze telkens kastjes met boeken achter die ze na weken of maanden weer kwam oppikken. Wie graag wilde lezen, had zo altijd een gratis boek bij de hand. Honderd jaar later, in 2009, vulde Todd Bol – ook uit Wisconsin – dat concept op zijn eigen manier in. Als eerbetoon aan zijn moeder, een gepassioneerd lerares en lezeres, timmerde hij een kastje in de vorm van een schooltje. Hij plaatste het op een paal in de voortuin en vulde het met boeken. De buurt raakte verknocht aan het mini-bibliotheekje en stimuleerde Bol om er nog meer te maken.
'That library thing'
Rick Brooks, sociaal ondernemer, kwam een van Todd Bols boekenruilkastjes op het spoor. Hij zag in ‘that library thing’ niet alleen een manier om gelezen boeken nieuw leven in te blazen, maar ook een middel tot gemeenschapsvorming. De boekenruilkastjes konden volgens hem sociaal contact stimuleren tussen mensen. De ruilboeken dienden als uitgangspunt voor een gesprek dat tot een ware lezersvriendschap kon uitgroeien. Todd Bol stapte mee in die visie. Ze bedachten de naam little free library voor ‘that library thing’ en richtten in 2010 samen de gelijknamige vzw op. De non-profitorganisatie uit Minnesota geeft daarmee, net als Lutie Stearns, regio’s met schaarse bibliotheekvoorzieningen toch toegang tot boeken. Tegelijkertijd wil het leesplezier en sociale contacten stimuleren, in de naaste omgeving, maar ook over de gemeente- en zelfs landsgrenzen heen.
Sociale dimensie
Vanwege de sociale dimensie op nationaal en internationaal niveau geeft Littlefreelibrary.org kasteigenaars de kans om hun boekenruilkast te registreren. Voor zo’n 40 dollar per jaar krijg je een ijzeren plaatje waarin je unieke LFL-nummer staat gegraveerd. Schroef je het plaatje op je boekenruilkastje, dan maak je je voor de buitenwereld kenbaar als officieel lid van de internationale LFL-gemeenschap. Met je LFL-nummer registreer je je boekenruilkastje ook op de LFL-wereldkaart, als je dat wil. Je laat er het adres van en het verhaal achter je kastje achter en bent zo klaar om buurtbewoners en reizende lezers te ontvangen.
Internationaal succes
De boekenruilkastjes werden een (inter)nationaal succes, mee dankzij het peterschap van Bekende Amerikanen. Zo ontwierp Matt Groening, bedenker van The Simpsons, een uniek boekenruilkastje om het project mee te ondersteunen. Er zijn ondertussen wereldwijd meer dan 80.000 geregistreerde boekenruilkastjes die je ook kan volgen via Instagram, Facebook of Twitter. Medeoprichter Todd Bol stierf in 2018 en bleef tot aan het einde van zijn leven mensen warmmaken voor de LFL-missie:
‘I really believe in a Little Free Library on every block and a book in every hand. I believe people can fix their neighborhoods, fix their communities, develop systems of sharing, learn from each other, and see that they have a better place on this planet to live.’
Boekenruilkastjes in Vlaanderen
Particulier Christoffel Couck introduceerde het concept in België en doopte het BiB of Books in Boxes. Dat deed hij bewust onder een andere naam: 'BiB is technisch, juridisch, financieel noch organisatorisch aan LFL of Bookcrossing verbonden, al onderhouden we natuurlijk wel vriendschappelijke en informele contacten.e BiB bood de mogelijkheid om je te registreren op een Europese kaart en via een aparte pagina. Op zijn Facebook-pagina kondigde de 'Belgische LFL'-organisatie in april 2019 evenwel aan dat het op zoek gaat naar een overnemer.
De meest recente lijst kan je intussen vinden op de pagina 'Boekenruilkasten in België', beheerd door Noreen Van de Sompele, die zelf een kastje in Tervuren heeft. Er is ook een Facebook-groep voor beheerders, met meer dan 1000 leden.
Je eigen boekenruilkastje
Er zelf aan beginnen? ‘Dat is relatief makkelijk’, vertelt Klaartje Van der Bauwhede, publieksmedewerker bij De Krook en de eigenaar van Mini Free Little Library Bourgoyen. Haar boekenruilkastje bestaat drie jaar en kwam er nadat Stad Gent en Books in Boxes onder het peterschap van Mathias Sercu een crowdfunding organiseerden om kastjes bij elkaar te sparen. Klaartje volgde LFL al langer via Instagram en Facebook, gaf zich op als steward en werd geselecteerd: ‘Ik had het geluk dat de boekenruilkastjes gemaakt werden door Weerwerk, een sociale werkplaats die toen nog in mijn straat was gevestigd. Ik kreeg, gratis en voor niks, het voorbeeldkastje, omdat de Weerwerk-medewerkers hun werk graag in de buurt wilden houden. Daarna maakte ik een Facebook-pagina aan waarop ik regelmatig foto’s post, registreerde het kastje op BiB en LFL en de pret kon beginnen.’
Boekenruilkastje maken of kopen
Klaartjes houten kastje is ondertussen flink verweerd. Klaartjes man kreeg dus de opdracht om een nieuw kastje te maken. Dat kan bijvoorbeeld met de technische fiche van de bibliotheek Brugge. Wie minder handig is, kan ook een kant-en-klaarpakket bestellen bij de online shop van Littlefreelibrary.org. Ook Books in Boxes werkt samen met een aantal fabrikanten en leveren kastjes. De registratie bij LFL en bij BiB gratis bovenop. Wie dat te duur vindt, kan zijn toevlucht nemen tot bijvoorbeeld een kringwinkelkastje of een oude microgolfoven. De boeken blijven immers het belangrijkste.
Je boekenruilkastje vullen
In de eerste weken en maanden stond Klaartje vaak op de uitkijk om te zien welke boeken verdwenen en welke er voor in ruil werden gezet. Werkelijk alle genres zijn al de revue gepasseerd. Klaartje krijgt regelmatig boeken cadeau, van familie of andere kasteigenaars, of ze koopt ze zelf voor een speldenprikje bij een bibverkoop. Natuurlijk zijn dat niet allemaal nette hardbacks van ronkende namen. ‘Je moet de controle durven los te laten’, zegt Klaartje. ‘Denk ook niet te gauw dat bepaalde boeken geen lezers zullen vinden. Ooit plaatste iemand een hele reeks Bouquettitels in het kastje. Ik vroeg me af wie die zou willen nemen. En kijk: de nieuwe eigenaar werd een vrouw die in een sociale werkplaats voor mensen met een mentale beperking werkt. Zij verwerkten de Bouquetcovers tot kaartjes. Toegegeven, echt gelezen zullen die boeken wel niet zijn, maar ze hadden wel hun nut.’ Een boekenruilkastje onderhouden vergt een kleine investering, vindt Klaartje, terwijl je er veel voor in ruil krijgt: nieuwe ontdekkingen en verrassende sociale contacten.
Leesrisico’s nemen
Met het boekenruilkastje geef je gelezen boeken een nieuwe kans en ga je in tegen de wegwerpcultuur. Dat de boeken gratis zijn, stimuleert mensen tot extra leesuitdaging. Valt een boek tegen, dan kost het je in elk geval geen geld. Littlefreelibrary.org meldt dat drie op vier personen dankzij een LFL een boek lezen dat ze normaal links zouden laten liggen. Dat beaamt Fransien Vandeweghe, lid van de Facebook-pagina ‘Iedereen Leest – wat lees jij?’ en liefhebber van Oost-Europese literatuur: ‘Enkele jaren geleden nam ik Duizend kraanvogels van de Japanse Yasunari Kawabata mee uit een Zomergems boekenruilkastje, met de nodige scepsis. Ik genoot zo van het poëtische verhaal dat ik op zoek ging naar Sneeuwland van dezelfde auteur. Na twee jaar zoeken vond ik het op de wekelijkse boekenmarkt in Gent. Diezelfde middag fietste ik langs enkele boekenkastjes. In Oostakker spotte ik warempel een tweede exemplaar van Sneeuwland. Ik heb toen een collega verwittigd, die het onmiddellijk is komen ruilen.’ Boekenruilkastjes verruimen dus je leeshorizonten.
Buren leren kennen
Naast onverwachte leesontdekkingen zorgen de boekenruilkastjes ook voor meer sociale cohesie. Littlefreelibrary.org geeft aan dat 72 procent van de leden contact heeft met buren en 92 procent zijn of haar buurt als een vriendelijker omgeving ervaart dankzij het LFL-concept. Dat beaamt ook Klaartje: ‘Mijn kastje, in de voortuin van ons huis, staat vlak bij de ingang van de Bourgoyen, een klein natuurreservaat in Gent waar veel wandelaars passeren. Als ik in de tuin werk, dan spreken toevallige voorbijgangers mij vaak aan op het boekenkastje. Voor het plechtige openingsmoment met koffie en taart heb ik uitnodigingen gebust bij buren en reclame gemaakt op de Facebook-pagina van Books in Boxes. Ik praatte er met mensen uit de buurt met wie ik tot dan oppervlakkig contact had. En ik leerde de eigenaars van kastjes in Drongen en Ledeberg kennen. Zij bezorgen me vaak nog boeken die ze op overschot hebben.’
Internationale contacten
Maar ook indirect heeft het kastje een sociale functie, vertelt Klaartje: ‘In mijn kastje zit een schriftje waarin mensen reacties kunnen nalaten. Die zijn zonder uitzondering positief. Mensen schrijven over de boeken die ze geruild hebben of over het initiatief zelf. Als je leest dat je kastje iemands dag heeft opgevrolijkt, dan stemt je dat zelf ook gelukkig. Er zijn zelfs internationale reacties in het Frans of Engels van reizigers die melden dat het initiatief ook in hun land bestaat. Vaak sturen ze later via Facebook een foto door van de kastjes in hun buurt.’ Klaartje geeft dan ook de tip om je kastje te registreren zodat ook mensen in de verdere omgeving of het buitenland je kunnen terugvinden: ‘Het hoeft natuurlijk niet, maar je mist dan wel een wezenlijk voordeel van zo’n wonderlijk kastje in je tuin.’
Lees ook
Deel dit artikel: