Hoe komen de boekentips van Jeugdboekenmaand tot stand?
Jeugdboekenmaand gaat over boeken. Een maand lang zetten scholen, bibliotheken en boekhandels kinder- en jeugdboeken in de kijker. Welke boeken dat zijn, hangt af van het thema – in 2023 is dat 'Geluk', maar het was ook al 'Helden en Schurken', 'Vriendschap', 'Kunst', of 'Wetenschap & techniek'. Als coördinator van Jeugdboekenmaand doet Iedereen Leest elk jaar een voorzet met boekentips bij dit thema. Maar hoe komen die lijsten tot stand?
Dit artikel werd voor het eerst gepubliceerd in januari 2020. Het werd intussen geüpdatet met alle recente info.
Een thema kiezen en uitspitten
Om Jeugdboekenmaand inspirerend en verrassend te houden en steeds nieuwe boeken, andere genres en verschillende soorten lezers aan te spreken, kiest Iedereen Leest elk jaar een thema. Bij die keuze liggen verschillende zaken in de weegschaal. Eerst en vooral probeert Iedereen Leest af te tasten wat er rondom haar leeft. Welke onderwerpen beroeren (de tegenstelling tussen stad en platteland in 2016)? Waarover bestaan meningsverschillen ('Humor' in 2015)? Waar kunnen interessante gesprekken ontstaan ('M/V/X' in 2017)? Of wat is gewoon altijd relevant ('Kunst' in 2020, 'Vriendschap' in 2019)? Moeilijkere thema’s, zoals 'M/V/X', worden afgewisseld met lichtere thema’s, zoals 'Vriendschap' of 'Feest' (in 2021).
Iedereen Leest onderwerpt elk thema aan een grondig onderzoek. Is dit een waardevol thema voor kinderen en jongeren? Wat zijn interessante invalshoeken voor bibliotheken en leerkrachten? Waar kan de focus liggen? Iedereen Leest praat met specialisten en relevante organisaties, bezoekt tentoonstellingen en musea, leest wetenschappelijke artikels en vakliteratuur, luistert naar podcasts, en bekijkt wat er in andere landen beweegt rond het thema – en dit altijd met het oog op het recente aanbod van kinder- en jeugdboeken. Op die manier ging 'M/V/X' steeds meer ‘wees jezelf’ en ‘wees wie je bent’ betekenen. Wetenschap en techniek bleek ook over creativiteit en verwondering te gaan. Bij het thema kunst was het meteen duidelijk dat het niet alleen over beeldende kunst moest gaan, maar ook over mode, film, graffiti, slam, opera en hiphop. Voor het thema geluk ten slotte is er expliciet aandacht voor geluk in de brede zin van het woord: kleine en grote gelukjes, goed in je vel zitten en blij zijn, maar ook dagen dat het tegen zit en je verdrietig bent. Want geluk is ook ongelukkig mogen én kunnen zijn. En daarover het gesprek kunnen aangaan.
De veelheid van lezen vieren
Niemand heeft Iedereen Leest nodig om aan de hand van het huidige thema allerlei zoekmachines en catalogi uit te pluizen. Iedereen kan zoeken op het trefwoord 'geluk', en de boeken die een bibliotheekcatalogus aangeeft feestelijk uitstallen op een thematafel. De ambities die Iedereen Leest met Jeugdboekenmaand heeft, reiken verder. Het doel van Jeugdboekenmaand – de veelzijdigheid van boeken en lezers vieren – wil ze graag weerspiegeld zien in de boekentips.
Jeugdboekenmaand is hét moment om verschillende soorten genres en stijlen op tafel te leggen, én om verschillende types lezers te bedienen. Zo horen er bij de boekentips boeken waarvan je de band met het thema snel en minder snel ziet, makkelijke boeken en moeilijkere boeken, populaire boeken en vergeten boeken. Prentenboeken, voorleesboeken, strips, boeken zonder woorden, boeken met alleen maar woorden, dunne boeken en dikke boeken.
Nu is het meestal zo dat een bepaald thema sneller leidt naar een bepaald soort boeken. Bij een thema als 'Wetenschap & techniek' (Jeugdboekenmaand 2018) zijn gemakkelijker informatieve boeken te vinden, bij een thema als 'Kunst' (Jeugdboekenmaand 2020) zijn prentenboeken voor de hand liggend. En bij een thema als ‘Geluk’ vinden de filosofische (prenten)boeken sneller een plaatsje. Dat betekent niet dat de zoektocht naar geschikte boekentips hier stopt – integendeel. Het is allerminst de bedoeling dat één type boek primeert.
Hetzelfde geldt voor de lezers, voor alle kinderen en jongeren voor wie deze boeken geschreven zijn. Ook hier omarmt Iedereen Leest de inclusieve aanpak waarbij geen enkel type lezer apart genomen wordt. Niet de gretige lezer, niet de ongeïnteresseerde lezer, en niet de zogenaamde moeilijke lezer. De boekentips geven iedereen de kans om ontdekkingen te doen.
Om de grote stapel boekentips hanteerbaar te houden, zijn ze opgedeeld in vier leeftijdscategorieën: voor kinderen van 3 tot 6 jaar, van 6 tot 9 jaar, van 9 tot 12 jaar, en voor jongeren van 12 tot 15 jaar. Als daar goede redenen voor zijn, kan een boek bij verschillende leeftijdscategorieën genoemd worden. Sommige boeken laten zich moeilijk vastpinnen op een bepaalde leeftijd, en vaak zorgt een ander lezerspubliek voor een heel andere leeservaring.
Binnen de – op zich al ruime – leeftijdsgrenzen is het variatie troef. De lijst voor 6- tot 9-jarigen, onder meer voor kinderen die pas leren lezen, bevat zowel voorleesboeken, eerste leesboekjes, leesboeken en prentenboeken (met of zonder woorden).
En nu we het toch over (woordeloze) prentenboeken hebben: die komen in nagenoeg alle lijsten voor. Omdat ze kinderen van verschillende leeftijden kunnen aanspreken, maar ook omdat ze dankbaar materiaal zijn om bijvoorbeeld in OKAN-klassen mee aan de slag te gaan. Zo staat bij de boekentips van Jeugdboekenmaand 2020, thema 'Kunst', De jager en zijn hond van Sassafras De Bruyn in nagenoeg elke leeftijdscategorie. Zonder woorden trekt Sassafras De Bruyn de kijker mee doorheen de schilderijen van Bruegel. Ze doet dat op zo’n manier dat ze in één vloeiende beweging kinderen van verschillende leeftijden aanspreekt.
Het thema kleur en diepte geven
Even terug naar het thema van deze Jeugdboekenmaand. Iedereen Leest wil kinderen en jongeren de kans geven een grote diversiteit aan verhalen te ontdekken. Daarnaast wil ze hen ook aan het denken zetten, door verschillende invalshoeken van het thema te belichten.
Vaak vertellen kinder- en jeugdboeken iets interessants over het thema van Jeugdboekenmaand, zonder dat het in het oog springt. Zo was het bijvoorbeeld bij 'M/V/X' (Jeugdboekenmaand 2017) een belangrijke oefening om boeken uit het aanbod te lichten die diversiteit en representatie omarmen maar het niet afficheren. Een boek als Botje van Janneke Schotveld bijvoorbeeld maakte met een meisjesrobot, een breiende papa en een mama die altijd op ontdekkingsreis was, een vrolijke mix van allerlei genderstereotypen, maar volgens de bibliotheekcatalogus ging het gewoon over robots, avonturen en humor.
Daarom hoort er bij elk boek een annotatie die specifiek de aandacht richt op hoe het thema van Jeugdboekenmaand aan bod komt, en die vertelt waarom dit boek gekozen is. Op die manier reiken de boekentips – hopelijk – nieuwe inzichten aan.
(De tekst gaat verder onder de afbeelding.)
Als één boek bij verschillende thema’s past, kan het gebeuren dat er in de loop der jaren verschillende lagen van het boek bloot komen te liggen. Het uiterst vermakelijke Avonturen van de dappere ridster van Janneke Schotveld en Milja Praagman was bijvoorbeeld een boekentip bij het thema ‘Helden en Schurken’ (Jeugdboekenmaand 2022) en het vervolg Meer avonturen van de dappere ridster is dat weer bij het thema ‘Geluk’ (Jeugdboekenmaand 2023). In deze (voor)leesbundel ontmoet de lezer een dappere ridster, een echte heldin maar eentje zonder spierballen of toverkracht. Ze helpt de mensen in haar stad met moed en aandacht. Nu het thema Geluk is, licht de annotatie toe dat opkomen voor de zwakkeren het levensdoel is van de dappere ridster. En laat jezelf kunnen zijn en doen wat je graag doet nu net één van de bouwstenen van geluk zijn!
Redactiewerk
Om dit soort boeken te vinden én om te puzzelen tot er voldoende variatie in het geheel van de boekentips zit, heb je experten nodig. Daarom verzamelt Iedereen leest voor de boekentips een aantal redactieleden rond de tafel. Deze redactieleden hebben een brede kijk op kinder- en jeugdliteratuur, ze zijn specialisten in bepaalde genres of lezerstypen, en hebben ervaring in onderwijs en bibliotheek.
“De opdracht van de redactie is om tot een gevarieerde boekenlijst komen die verschillende invalshoeken van het thema belicht. Om dit doel te bewaken, krijgen de redactieleden een aantal extra, vormelijke aandachtpunten mee.”
De opdracht van de redactie is niet om alleen maar op zoek te gaan naar ‘de beste boeken over kunst of geluk’. Hun opdracht is om tot een gevarieerde boekenlijst komen die verschillende invalshoeken van het thema belicht. Om dit doel te bewaken, krijgen de redactieleden een aantal extra, vormelijke aandachtspunten mee. Zo bestaat elk van de vier lijsten uit een dertigtal titels, een mix van vertaald en oorspronkelijk Nederlandstalig (zowel Vlaams als Nederlands) werk. De boeken zijn veelal niet ouder dan drie jaar en vlot verkrijgbaar in de boekhandel. Minder recente titels die de boekentips perfect aanvullen, moeten ruim aanwezig zijn bibliotheken. Boeken die niet meer verkrijgbaar zijn in de boekhandel of bibliotheek, komen niet in aanmerking.
Iedereen Leest organiseert het redactieoverleg. Ze roept de leden verschillende keren bij elkaar, zodat er voldoende tijd en ruimte is om kennis te maken met het thema, om het uitgebreid te verkennen en de focus goed in de vingers te krijgen. Elk redactielid werkt zelfstandig, maar in voortdurend overleg met de anderen. Ze discussiëren, toetsen de criteria bij elkaar af, stellen titels voor en halen andere titels weer weg... Na maanden van lezen en passen, komen ze zo tot de gevarieerde lijsten vol boekentips.
En daarna? Daarna is het de beurt aan leerkrachten, bibliotheekmedewerkers en boekhandelaren om zich te laten inspireren, om de boekentips en het thema van Jeugdboekenmaand vast te pakken en tot bij de lezers te brengen. Want daar gaat het uiteindelijk om, of het thema nu kunst of geluk is: om kinderen en jongeren de veelheid, de schoonheid en het plezier van boeken en lezen te laten ontdekken.
Deel dit artikel:
