Hoe komen de boekentips van Jeugdboekenmaand tot stand?
Jeugdboekenmaand gaat over boeken en leesplezier. Een maand lang - in maart - zetten scholen, bibliotheken en boekhandels kinder- en jeugdboeken in de kijker. Welke boeken dat zijn, hangt af van het thema – in 2024 is dat 'Sport & Spel', maar het was ook al 'Geluk', 'Helden en Schurken', 'Vriendschap' of 'Kunst'. Als coördinator van Jeugdboekenmaand doet Iedereen Leest elk jaar een voorzet met boekentips bij dit thema. Hoe komen die lijsten tot stand?
Dit artikel werd voor het eerst gepubliceerd in januari 2020. Het werd in 2024 geüpdatet met alle recente info over het thema van Jeugdboekenmaand 2024, 'Sport & Spel'. De campagne start op 1 maart en loopt een maand lang.
Een thema kiezen en uitspitten
Om Jeugdboekenmaand inspirerend en verrassend te houden en steeds nieuwe boeken, andere genres en verschillende soorten lezers aan te spreken, kiest Iedereen Leest elk jaar een thema. Bij die keuze liggen verschillende zaken in de weegschaal. Eerst en vooral probeert Iedereen Leest af te tasten wat er rondom haar leeft. Welke onderwerpen beroeren? Waar kunnen interessante gesprekken ontstaan? Rechttoe-rechtaan-thema’s zoals Sport & Spel (2024) of Helden & Schurken (2022) worden afgewisseld met abstractere, meer filosofische thema’s zoals Geluk (2023).
Iedereen Leest onderwerpt elk mogelijk thema aan een grondig onderzoek. Is dit een waardevol thema voor kinderen en jongeren? Wat zijn interessante invalshoeken voor bibliotheken en leerkrachten? Iedereen Leest praat met specialisten en relevante organisaties, bezoekt tentoonstellingen en musea, leest wetenschappelijke artikels en vakliteratuur, luistert naar podcasts, en bekijkt wat er in andere landen beweegt rond het thema – en dit altijd met het oog op het recente aanbod van kinder- en jeugdboeken. Op die manier sprongen bij het thema Sport & Spel de overeenkomsten tussen lezen en bewegen steeds meer in het oog – wat leidde naar een klein manifest van lezen, spelen en bewegen. Bij het thema Geluk werd dan weer gaandeweg duidelijk dat geluk óók gaat over verdriet toelaten.
De veelzijdigheid van boeken en lezers
Op zich heeft niemand een organisatie als Iedereen Leest nodig boeken en verhalen over een bepaald thema op te zoeken. Iedereen kan op Google en in bibliotheekcatalogi zoeken op het trefwoord 'sport’, om daarna de gevonden boeken feestelijk uit te stallen op een thematafel. De ambities die Iedereen Leest met Jeugdboekenmaand heeft, reiken verder. Zo wil ze het doel van Jeugdboekenmaand – de veelzijdigheid van boeken en lezers vieren – graag weerspiegeld zien in de boekentips.
Jeugdboekenmaand is hét moment om verschillende soorten genres en stijlen op tafel te leggen. Zo horen er bij de boekentips makkelijke boeken en moeilijkere boeken, populaire boeken en (bijna) vergeten boeken. Prentenboeken, voorleesboeken, strips, boeken zonder woorden, boeken met alleen maar woorden, dunne boeken en dikke boeken.
Nu is het meestal zo dat een bepaald thema sneller leidt naar een bepaald soort boeken. Thema’s als Sport & Spel (2024) en Helden & Schurken (2022) leiden sneller naar verhalen vol actie en avontuur. Een thema als Geluk (2023) brengt je dan weer als vanzelf bij filosofische (prenten)boeken. Dat betekent niet dat de zoektocht naar geschikte boekentips hier stopt – integendeel. Het is allerminst de bedoeling dat één type boek primeert.
Om de grote stapel boekentips hanteerbaar te houden, zijn ze opgedeeld in vier leeftijdscategorieën: voor kinderen van 3 tot 6 jaar, van 6 tot 9 jaar, van 9 tot 12 jaar, en voor jongeren van 12 tot 15 jaar. Als daar goede redenen voor zijn, kan een boek bij verschillende leeftijdscategorieën genoemd worden. Sommige boeken laten zich moeilijk vastpinnen op een bepaalde leeftijd, en vaak zorgt een ander lezerspubliek voor een heel andere leeservaring.
Binnen de – op zich al ruime – leeftijdsgrenzen is het variatie troef. De lijst voor 6- tot 9-jarigen, onder meer voor kinderen die pas leren lezen, bevat zowel voorleesboeken, eerste leesboekjes, leesboeken en prentenboeken (met of zonder woorden). En nu we het toch over (woordeloze) prentenboeken hebben: die komen in nagenoeg alle lijsten voor. Omdat ze kinderen van verschillende leeftijden kunnen aanspreken, maar ook omdat ze dankbaar materiaal zijn om bijvoorbeeld in OKAN-klassen mee aan de slag te gaan.
Jeugdboekenmaand is er niet voor één type lezer, maar wil alle soorten lezers bedienen. In de lijsten met boekentips omarmt ze de inclusieve aanpak. Dat betekent dat ze geen enkel type lezer apart zet: niet de gretige lezer, niet de ongeïnteresseerde lezer en niet de zogenaamde moeilijke lezer. Door gevarieerde lijsten te maken, hoopt ze dat die voor elk wat wils te bieden hebben.
Het thema kleur en diepte geven
Even terug naar het thema. Iedereen Leest wil kinderen en jongeren de kans geven een grote diversiteit aan verhalen te ontdekken. Daarnaast wil ze hen ook aan het denken zetten, door verschillende invalshoeken van het thema te belichten.
Veel kinder- en jeugdboeken vertellen iets interessants over het thema van Jeugdboekenmaand, zonder dat het onmiddellijk in het oog springt. Daarom hoort er bij elk boek een annotatie die de aandacht richt op hoe het thema aan bod komt. Op die manier reiken de boekentips – hopelijk – nieuwe inzichten aan. Zo is Alice in wonderland, met alle absurde figuren en verhaallijnen, natuurlijk óók een verhaal over spelen. Een boek als De fantastische familie Zapato van Julie Brouant gaat over een circusfamilie, waarvan de familieleden hun lijven in alle mogelijke bochten kunnen wringen. En met de ‘magische folie’ die je over de bladzijden schuift om te ontdekken waar elke artiest in uitblinkt, is het boek op zich ook een soort van spel.
(De tekst gaat verder onder de afbeelding.)
Een enkele keer gebeurt het dat een boek bij verschillende thema’s past. Dan kunnen in de loop der jaren verschillende lagen van het boek bloot komen te liggen. Dat was bijvoorbeeld zo met Avonturen van de dappere ridster van Janneke Schotveld en Milja Praagman. De dappere ridster uit de titel is een heldin pur sang die de zwakkeren helpt, waardoor het perfect paste bij het thema Helden & Schurken (2022). Bij het thema Geluk (2023) focuste de annotatie op de moed en de aandacht waarmee de dappere ridster haar levensdoel vervult – want laat jezelf kunnen zijn en doen wat je graag doet, nu net één van de bouwstenen van geluk zijn!
Redactiewerk
Om dit soort boeken te vinden én om te puzzelen tot er voldoende variatie in het geheel van de boekentips zit, heb je experten nodig. Daarom verzamelt Iedereen leest voor de boekentips een aantal redactieleden rond de tafel. Deze redactieleden hebben een brede kijk op kinder- en jeugdliteratuur, ze zijn specialisten in bepaalde genres of lezerstypen, en hebben ervaring in onderwijs en bibliotheek.
“De opdracht van de redactie is om tot een gevarieerde boekenlijst komen die verschillende invalshoeken van het thema belicht. Om dit doel te bewaken, krijgen de redactieleden een aantal extra, vormelijke aandachtpunten mee.”
De opdracht van de redactie is niet om alleen maar op zoek te gaan naar ‘de beste sportboeken’. Hun opdracht is om tot een gevarieerde boekenlijst komen die verschillende invalshoeken van het thema belicht. Om dit doel te bewaken, krijgen de redactieleden een aantal extra, vormelijke aandachtspunten mee.
Zo bestaat elk van de vier lijsten uit een dertigtal titels, een mix van vertaald en oorspronkelijk Nederlandstalig (zowel Vlaams als Nederlands) werk. De boeken zijn veelal niet ouder dan drie jaar en vlot verkrijgbaar in de boekhandel. Of dat zou toch moeten. Het gebeurt immers al een keer dat een boek een tijdje na selectie, in aanloop of tijdens Jeugdboekenmand, uitverkocht geraakt Soms volgt dan een herdruk, maar soms ook niet. Minder recente titels die de recente boekentips perfect aanvullen, moeten ruim aanwezig zijn bibliotheken. Boeken die niet meer verkrijgbaar zijn in de boekhandel of bibliotheek, komen niet in aanmerking.
Iedereen Leest organiseert het redactieoverleg. Ze roept de leden verschillende keren bij elkaar, zodat er voldoende tijd en ruimte is om kennis te maken met het thema, om het uitgebreid te verkennen en de focus goed in de vingers te krijgen. Elk redactielid werkt zelfstandig, maar in voortdurend overleg met de anderen. Ze discussiëren, toetsen de criteria bij elkaar af, stellen titels voor en halen andere titels weer weg... Na maanden van lezen en passen, komen ze zo tot de gevarieerde lijsten vol boekentips.
En daarna? Daarna is het de beurt aan leerkrachten, bibliotheekmedewerkers en boekhandelaren om zich te laten inspireren, om de boekentips en het thema van Jeugdboekenmaand vast te pakken en tot bij de lezers te brengen. Want daar gaat het uiteindelijk om, of het thema nu 'Sport & Spel' of 'Geluk' is: kinderen en jongeren de veelzijdigheid, de schoonheid en het plezier van boeken en lezen te laten ontdekken.
