De leeswereld van Dirk De Wachter
'Lezen is denken met andermans hoofd', zei Schopenhauer. Maar wat zoeken we in dat andere hoofd? Is het rust, verstrooiing, kennis? Dit is Leeswereld, een interviewreeks over de rol van lezen, over schoonheid, over taal. Deze aflevering: Dirk De Wachter, psychiater.
door Matthias M.R. Declercq
'Het lezen van een roman brengt je meer bij over de menselijke geest en de subjectiviteit, dan tien jaargangen van The American Journal of Psychiatry.’ Dirk De Wachter associeer je niet gauw met provoceren. Als hij dat al doet, baadt de provocatie in milde ironie. Ook nu. Maar De Wachter, de man die Vlaanderen leert om het ongeluk en het ongemak te aanvaarden, zonder er in te berusten, meent wat hij zegt: 'In een roman verplaats je je in een personage, het verhaal neemt je mee naar een andere tijd, een andere cultuur, doet je ronddwalen in een andere geest, in andere gedachten, wat precies de essentie is van mijn vak. Ik leer nog elke dag bij. Van patiënten, van verpleegkundigen, maar dus ook van boeken. Daarom verplicht ik mijn studenten aan de KU Leuven om naast de cursus ook een roman te lezen.'
“In mijn herinnering heb ik de hele nacht doorgelezen in 'De avonden', zo gefascineerd was ik door de gedachten van Frits van Egters. Want daar ging het om: het denken. Ik dacht dat ik de enige mens was op de wereld die dacht.”
Eigenaardig
Het is de literatuur die hem op het pad van de psychologie bracht. Als puber las De Wachter een boek van Gerard Reve, De avonden, en was niks nog hetzelfde. 'Voorheen las ik als tiener vooral encyclopedieën. Ik had een boulemische honger naar kennis en las in Zoek het eens op (zowat de ‘Winkler Prins’ voor kinderen) over geschiedenis, aardrijkskunde en wetenschap, maar ook over Verdi en Rossini. Veel meer was er thuis niet. Er heerste geen echte leescultuur bij ons, al gingen we wel op reis naar de Italiaanse cultuursteden en bezochten de kathedralen van Frankrijk. Zoek het eens op bestond uit dertig delen en elk jaar kocht mijn meter een nieuw deel. Verder las ik weinig jeugdboeken. In mijn herinnering was het aanbod ook heel beperkt. Na de encyclopedieën viel het lezen wat stil, tot een enthousiaste leerkracht Nederlands - laten we niet vergeten hoe belangrijk die zijn - op school sprak over een boek 'waar we nog wat te jong voor waren'. Diezelfde dag nog ging ik natuurlijk naar de bibliotheek in Boom om De avonden, al zei ook de bibliothecaris, nota bene een vriend van mijn vader, dat dat een boek was voor volwassenen. Het was mijn Paulus-moment, echt waar. Een aha-erlebnis. In mijn herinnering heb ik de hele nacht doorgelezen, zo gefascineerd was ik door de gedachten van Frits van Egters. Want daar ging het om: het denken. Ik dacht dat ik de enige mens was op de wereld die dacht. Op straat zag ik allerlei mensen en vond die allemaal bijzonder, en raar.' Ik dacht de enige te zijn die zo dacht, tot ik toegang kreeg tot het hoofd van Frits van Egters en me herkende in zijn gedachten. Wat raar is, want het personage was twintig jaar ouder dan ik toen was, en kwam uit een naoorlogse, communistische familie, wat veraf stond van mijn leven in het klein dorp.’
“Dankzij 'De avonden' ben ik thuisgekomen in mezelf.”
Reviaan
De avonden was niet de enige aanleiding voor Dirk De Wachter om zich te verdiepen in de psychologie. Toch bleek het een dominosteentje. 'Kort na het lezen kregen we buiten de eindtermen om les over psychoanalyse - Freud, Jung, Adler - en natuurlijk linkte ik dat aan het denken van Frits van Egters. Het boek en de les leidden tot een barst in mij, waardoor een licht binnenviel dat is blijven schijnen.' Ongezien smokkelt De Wachter een van zijn helden dit verhaal in. In Anthem zingt Leonard Cohen dit: 'There is a crack in everything. That’s how the light gets in'. De Wachter: 'Dankzij De avonden ben ik thuisgekomen in mezelf.'
Het bleef niet bij dat ene boek. De psychiater werd een Reviaan, las amper Mulisch of W.F. Hermans en heeft thuis een groot schilderij van Gerard Reve hangen, nabij een altaar-achtige plek vol boeken en parafernalia. Hij bezocht ook zijn graf in Machelen-aan-de-Leie. 'En toch ben je geen homoseksueel?', wierp Tom Lanoye hem ooit voor de voeten. 'Ik was me in De avonden niet bewust van de homoseksuele ondertoon.' Het ging hem om de stream of consciousness in het werk van Reve, de verteltechniek van de 'stroom aan bewustzijn', de opeenvolgende gedachten van een personage. Het leidde er toe dat De Wachter zich nadien ook maandenlang verdiepte in Ulysses van James Joyce, het boek waarin die techniek wordt uitgediept. Net als bij Proust, die hij ook las. 'Maar ik las ook modernisten', zegt hij. 'Denk aan de experimentele romans van Georges Perec bijvoorbeeld, maar ook die van Raymond Queneau en Ivo Michiels. Nadien eindigde ik bij de meer normale romanliteratuur. Ik lees nu vrij veel boeken over filosofie en houd ook vast aan de klassiekers. De acht bergen (van Paolo Cognetti) heb ik dus niet gelezen, maar ik blijf de oude Russen herlezen en blijf geboeid door de mens: wat denkt die wel niet allemaal? Een van mijn oerboeken is Leven en lot van Vasili Grossman. Dat gaat over de oorlog en menselijke drama’s, maar ook over het kleinmenselijke, de existentie. Het is het boek der boeken, de Oorlog en Vrede van de twintigste eeuw.'
Schoppen
In de zomer van 2021 werd bij Dirk De Wachter darmkanker gediagnosticeerd. Er bleken ook uitzaaiingen mee gepaard te gaan. Dat leidde tot een aantal operaties en bijhorende chemokuren. ‘Ik lag op het ziekbed en kon aanvankelijk niet lezen. Dat liet mijn chemobrain niet toe. Het voelde alsof mijn brein helemaal kapot was. Mijn zoon, die ook psychiater is, bracht me wat poëzie. Heel toegankelijke gedichten. Daarna bracht hij kortverhalen en na een tijd zei hij: ‘En nu gaan we samen een boek lezen.’ Hij gaf me Een odyssee van Daniel Mendelsohn.’ Daarin schrijft een tachtigjarige wiskundige zich in voor een seminarie over de Odyssee, gegeven door zijn zoon. Meer nog: ze besluiten zelfs om samen een reis te maken over de Middellandse Zee, in navolging van Odysseus. Een reis waarin ze nader tot elkaar komen. ‘Dat boek is transgenerationeel. Het deed me nadenken over mijn eigen vader en mijn zoon, die natuurlijk heel goed wist waarom hij me dat boek gaf. Het zorgde voor een meerlagige spiegeling: eerst Odysseus, dan de vader en zoon als personages die reflecteren op hun eigen odyssee, en dan mijn eigen zoon en ik die tot elkaar kwamen door het te lezen. Prachtig was dat.’
“‘Ik verbied u Anéantir te lezen!’, schreef Houellebecq me, omdat het over een man met kanker gaat die sterft. Maar ik laat mij niet bepalen door Houellebecq (lacht), dus las ik het wel, en vond er troost in. Veel troost.”
Wat hem aangeraden werd vooral niét te lezen op het ziekbed, is Anéantir, de laatste roman van Michel Houellebecq, met wie De Wachter persoonlijk correspondeert. Hij bracht ooit een hele dag door bij hem thuis, werd gevraagd mee te spelen in de satirische film l’enlèvement de Michel Houellebecq en is een erg grote fan van het misantrope, doch van liefde doordesemde werk van de Franse succesauteur. 'Ik verbied u Anéantir te lezen!', schreef hij, omdat het over een man met kanker gaat die sterft. Maar ik laat mij niet bepalen door Houellebecq (lacht), dus las ik het wel, en vond er troost in. Veel troost. Het boek toont de liefde in de dood, maar ook de verschrikking. Ik heb toen ook nog maar eens beseft hoe belangrijk lezen voor mij is.'
Deel dit artikel: