De leeswereld van Jenebah Kamara
'Lezen is denken met andermans hoofd', zei Schopenhauer. Maar wat zoeken we in dat andere hoofd? Is het rust, verstrooiing, kennis? Dit is Leeswereld, een interviewreeks over de rol van lezen, over schoonheid, over taal. Deze aflevering: Jenebah Kamara.
door Matthias M.R. Declercq
Hoor je haar naam voor het eerst, dan ben je verwonderd.
'En waar komt ze precies vandaan?’
’Nigeria.’
’Interessant.’
’Een must read, echt waar.’
Met must reads moet je voorzichtig zijn, leert de ervaring. Net omdat iedere ervaring persoonlijk is. Maar valt de naam een tweede keer, in een ander gesprek, dan word je herinnerd aan de eerste keer, en denk je aan Nigeria. Hoor je de naam een derde, vierde en vijfde keer, op verschillende plekken, bij verschillende mensen en altijd met dezelfde, krachtige overtuiging, dan weet je dat er een wetmatigheid in deze rubriek sluipt. Ieder interview voor 'Leeswereld' is voorzien van koffie, soms ook van chocolade, altijd zijn er boeken en steeds opnieuw valt haar naam: Chimamanda Ngozi Adichie, auteur van het bekroonde Amerikanah.
Confronterend
'Ik heb dat boek een half jaar met me meegesleept’, zegt Jenebah Kamara. Amerikanah is het meest confronterende boek dat ik al las. Na ieder hoofdstuk legde ik het even aan de kant, uit noodzaak, om mijn woede en frustratie te ventileren.'
Jenebah Kamara is 22 jaar, studente sociaal werk, verbonden aan Wel Jong Niet Hetero en bezieler van 'Vroeg Geboekt', een boekenclub - in samenwerking met de Gentse Vooruit - die niet alleen klassiekers behandelt, maar ook boeken die buiten de westerse canon vallen.
'Confronterend omdat Amerikanah mij een inkijk gaf in een wereld die mij totaal vreemd was. Chimamanda maakte me pijnlijk duidelijk dat ook ik met een witte, westerse bril naar de wereld keek. Dat was een schok, jawel.'
Opwijk
'Boeken zijn er altijd al geweest in mijn leven, altijd. Op mijn vierde kwam ik aan in Zaventem, als niet-begeleide minderjarige, en werd na een periode in een Brussels tehuis toegewezen aan een erg belezen pleeggezin in Opwijk. Mijn biologische familie komt uit Liberia (West-Afrika), groeide op in Ghana en veel tantes en nonkels leven intussen verspreid over Canada, het Verenigd Koninkrijk en de Verenigde Staten. In Opwijk had ik in één klap vijf witte zussen en werd ik de jongste van zes dochters.'
Competitie
'Het heeft een tijd geduurd vooraleer ik lezen als een vorm van ontspanning ervoer. Als Engelstalige kwam ik eerst in een Franstalige omgeving in Brussel terecht om dan in Opwijk in een Nederlandstalig gezin op te groeien, met een vader die overdag Frans en Nederlands onderwees op school, en er ’s avonds Spaans bijnam in de avondschool. Lezen stond tot mijn tiende quasi volledig in het teken van taalverwerving. Vader en moeder dwongen me om boeken te lezen. Op zondag lagen er twee kinderboeken op de keukentafel die ik verplicht was te lezen. Er heerste een soort competitie in het gezin: hoeveel boeken heb jij deze week gelezen? Dat was best intens, maar achteraf bekeken ook een verstandige zet. Dankzij het steeds betere begrip van Nederlands stegen mijn punten op school en creëerde ik meer kansen voor mezelf.'
Elektrische installatietechnieken
De kentering, het moment dat het moéten lezen voor Jenebah vervelt tot het willen lezen, komt toe aan Guy Didelez, een jeugdauteur uit de Denderstreek. Het pestactieplan, een boek uit 1997, vertelt het verhaal van de Vlaamse Sandra en de Turkse Farida, en legt op kindermaat bloot wat racisme is en kan zijn. 'Afgezien van de inhoud van het boek, sympathiseerde ik meteen met Farida', zegt Jenebah. 'Ik begreep haar, het anders zijn, het pesten, en eindelijk las ik eens een jeugdboek dat niet ging over één of ander jongetje dat zijn knuffelkonijn kwijt is (lacht).'
In Het pestactieplan lag wellicht de kiem van mijn huidige interesse in diversiteit, identiteit en seksualiteit. Thema’s die later nog veel meer tot uiting kwamen in mijn tienerjaren. Terwijl mijn zussen allemaal Latijn-Moderne Talen studeerden op school, zat ik op een technische school en volgde Elektrische Installatietechnieken. Die school telde 308 jongens en twee meisjes: Lore en ik. Natuurlijk was dat een harde tijd, in zo’n masculiene, stereotiepe omgeving. Altijd had ik een boek bij. Altijd las ik tussen de lessen door om te ontsnappen aan de school en de complexiteit van het puberleven en me te verschuilen in een verhaal, in een andere wereld. Wie ben ik? Wat betekent mijn huidskleur? Val ik nu op meisjes of op jongens? Die vragen zijn lastig voor pubers. Je probeert je identiteit op te bouwen maar botst op muren, zeker in zo’n technische school. Dan helpt een boek om tot rust te komen.
“Wie ben ik? Wat betekent mijn huidskleur? Val ik nu op meisjes of op jongens? Die vragen zijn lastig voor pubers. Je probeert je identiteit op te bouwen maar botst op muren, zeker in zo’n technische school. Dan helpt een boek om tot rust te komen.”
Identiteit
'Amerikanah was zo confronterend omdat ik me niet bewust was van mijn westerse bril. 'Fuck, zo denk ik ook', dacht ik bij het lezen.' Adichie vertelt in Amerikanah het liefdesverhaal van Ifemelu en Obinze, die opgroeien in een militaire dictatuur in Nigeria, waarna Ifemelu naar Amerika vertrekt en Obinze naar Londen. Amerikanah is een caleidoscopisch migrantenverhaal dat schijnbaar ongemerkt vragen opwerpt die het westerse denkkader blootleggen.
'De rol van godsdienst, van huwelijken, zelfs van kapsalons: dat boek schudde me wakker. Met Farida uit Het pestactieplan had ik veel raakvlakken, met Ifemelu niet. Dat zette me aan het denken: hoe komt het dat ik die zienswijze niet ken? Waarom herken ik me niet in Ifemelu?
Nadien las ik ook werk van Gloria Wekker (Surinaams-Nederlandse antropologe die zich specialiseerde in genderstudies, seksualiteit en postkolonialisme) en kregen mijn ideeën verder vorm. Daarom heb ik ’Vroeg Geboekt’ opgericht: om die opgedane ideeën te toetsen en het debat mee vorm te geven, om de vragen die boeken opwerpen te (proberen) beantwoorden.'
Vertrekpunt
'Van Het pestactieplan tot Amerikanah tot Gloria Wekker: boeken maakten mij duidelijk dat de mens uit verschillende lagen bestaat. Dat er meer is dan het vaste man-vrouwpatroon, dat er meer is dan de Vlaamse identiteit die ons nu wordt aangereikt, dat seksualiteit divers is en het verleden nooit zwart-wit. Literatuur zal altijd het vertrekpunt zijn, maar het is aan ons om daarmee aan te slag te gaan.'
Wie er nog aan twijfelt: Amerikanah is een must read. Echt waar.
Deel dit artikel: