De leeswereld van Seckou Ouologuem
'Lezen is denken met andermans hoofd', zei Schopenhauer. Maar wat zoeken we in dat andere hoofd? Is het rust, verstrooiing, kennis? Dit is Leeswereld, een interviewreeks over de rol van lezen, over schoonheid, over taal. Deze aflevering: Seckou Ouologuem, slam poëet.
door Matthias M.R. Declercq
Kijk eens naar zijn naam. Nomen est omen. Hoe de o’s en de u’s en de e’s telkens terugkeren, drie klinkers in een tongbreker die verraadt dat Seckou Ouologuem het wel moést schoppen tot dichter en performer. Gooi je die twee samen, het dichten en het voordragen, dan heb je slam poetry. Vaak ook te zien in wedstrijdvorm: in een paar minuten tijd, en in een aantal rondes, proberen dichters de jury en/of het publiek te overtuigen met eigen werk.
Be-te-ke-nis
Seckou Ouologuem heeft zich in dat vak bekwaamd. Alsof zijn naamkaartje deel uitmaakt van de show. Bekwaamd omdat je het ziet en hoort. Seckou praat met zijn handen. Zoals een kok een komkommer heel snel in schijfjes snijdt, zo praat ook Seckou, per woord tikt zijn hand verticaal tegen de tafel, tot de hele zin is opgedeeld en hij met woorden als bakstenen een nieuw huis bouwt: 'Klank-en en be-te-ke-nis, daar-uit be-staat de li-te-ra-tuur.'
Dat is waar het voor Seckou om draait: om klanken die betekenis geven en die je raken. 'Je kunt die klanken verwoorden en opschrijven, je kan ze uitspreken, je kan ze ook uitbeelden, en als ze je raken, dan is het voor mij literatuur. You know what I mean?' Dat zegt hij erbij. Zijn handen houdt hij op ooghoogte, alsof hij de toon aangeeft: 'That’s how I look at it.' Ja, Seckou Ouoluguem is een performer.
Inserted
Hoe hij tot slam poetry kwam is makkelijk te achterhalen. Zijn curriculum vitae is een reeks dominosteentjes die hij als tiener per ongeluk omstootte. 'Alles begon bij rapmuziek', zegt hij. 'Rappers uit de States, you know. Rakim, de Wu-Tang clan, KRS-One, rappers die kennis en techniek muzikaal samenbrengen. Voorheen las ik als kind wel jeugdboeken, zoals Wortels van het woud en Klauwen van ijs van Tais Teng, maar de goesting om te lezen doofde uit op de middelbare school. Rapmuziek nam die rol over. De beats, de ritmes, het spoken word: dat genre daagde me uit. Zou ik dat ook kunnen? Ik experimenteerde met de Engelse taal en leerde rappen. 'Inserted' is de naam van mijn eerste rapgroepje. Dankzij de muziek kon ik me uiten. Wat is racisme? Wat is kolonialisme? Wat is de waarheid? Dat leerde ik niet op school, shit don’t work for me that way, maar van de Amerikaanse rappers.
Het eerste steentje valt.
Hans Van Themsche
'In 2006, na de racistische moorden van Hans Van Themsche, rapte ik voor het eerst in het Nederlands. Gevallen engelen heette die eerste track. Het Nederlands maakte me directer. De taal klinkt niet mooi, waardoor ik mijn raps muzikaal niet echt aanvoelde. Dat maakte de inhoud nog belangrijker en bracht me van rap naar spoken word en slam poetry.’ Het volgende steentje valt.
'Ik wilde niet enkel gehoord maar ook begrepen worden, stak meer van mezelf in de performances, doelgerichter dichten zeg maar. Het Engels ben ik nooit ontgroeid maar de eigen taal maakt alles echter. Op poëtisch vlak is onze lelijke taal een voordeel, je kan de emoties achter de taal echt voelen, bijna aanraken.'
Chocolade
Intussen rolde Seckou van de ene job in de andere studie - biomedische wetenschappen, office management, boekhouden, schoenen verkopen, chocolade maken, afrikanistiek, telefonist, receptionist… - om als een sneeuwbal steeds aan kracht te winnen en zich in te zetten voor de passie die zijn leven vorm gaf: de taal en haar klanken. Seckou Ouologuem organiseert nu slamfestivals, Word Wa(a)r, geeft workshops, ondersteunt artiesten, enz. Het ene steentje tikt het andere aan.
'Het is mijn medium geworden', zegt hij. 'Gesproken poëzie zoals rap, slam en spoken word zijn evengoed literatuur als een roman of een dichtbundel. Zelf lees ik niet veel poëzie in boekvorm, nee, ik luister er naar. Overigens: het is niet omdat een tekst nergens op papier staat, dat het geen literatuur is. Klanken en betekenis, yes sir, that’s it.' Ook als je het alleen maar uitspreekt en nooit opschrijft maak je literatuur. 'Stromae, Jacques Brel, Baloji, Wannes Van de Velde en Tourist LeMC: ook dat is literatuur. Baloji rapt over sociale thema’s en stelt het systeem in vraag. Hij doet dat in een taal die begeestert. Tekst is het geraamte en de mens vult het op.’
De naam Bob Dylan valt. Die kreeg in 2016 de Nobelprijs Literatuur. 'In zekere zin is het jammer dat zo iemand zo lang heeft moeten wachten op de Nobelprijs. Dat was zogezegd onverwacht, maar eindelijk werden lyrics ook als literatuur aanzien. Al kun je dat Nobelprijscomité ook in vraag stellen: mogen een paar juryleden bepalen wat literatuur is? Een vastgeroeste groep mensen heeft de literatuur opgeëist, terwijl die iedereen toekomt.’
Nut
’Intussen lees ik boeken om mijn visie op de wereld verder te ontwikkelen. Er zijn zo ontzettend veel manieren om onze samenleving te interpreteren, zo veel verschillende manieren om naar hetzelfde te kijken. Ik vind dat ongelofelijk leerrijk. Hoe meer invalshoeken, hoe dichter je bij de waarheid komt, want die ook mag zijn. Dus lees ik voornamelijk non-fictie. Boeken over wetenschap, spiritualiteit, religie en geschiedenis boeien mij het meest. Ze helpen me het westers narratief dat me is aangeleerd te deconstrueren, tonen me hoe visies en ideeën zijn ontstaan, hoe die doorwerken en hoe het mannelijke, binaire en bijna instrumentele denken -alles moet nut hebben- nog altijd aanwezig is.
Malcolm X
'De black consciousness is voelbaar in mijn werk, al is het niet zo dat boeken per definitie rechtstreeks tot mijn gedichten doordringen, maar wel tot mij als mens. Ik heb veel gelezen over West-Afrika (de familie Ouologuem is afkomstig uit Mali, red.), maar evengoed over Columbus. Het is toch fantastisch als een boek het mainstream idee van wie Columbus eigenlijk was totaal weerlegt? Hetzelfde gebeurde met Malcolm X, een man wiens leven ik dacht te kennen. Tot ik Malcolm X: A Life of Reinvention las van Manning Marable en de laatste puzzelstukjes, decennia na zijn dood, het beeld alsnog completeerden.'
Waarna Seckou afrondt met: 'Dat is wat er mij te binnenschiet bij literatuur.'
'What popped up in my brain.'
Deel dit artikel: