De leeswereld van Caroline Vrijens
Lezen is denken met andermans hoofd’, zei Schopenhauer. Maar wat zoeken we in dat andere hoofd? Is het rust, verstrooiing, kennis? Dit is Leeswereld, een interviewreeks over de rol van lezen, over schoonheid, over taal. Deze aflevering: Caroline Vrijens, kinderrechtencommissaris.
door Matthias M.R. Declercq
Het is niet de eerste keer dat de geïnterviewde eer betuigt aan iemand die eerder aan bod kwam in de reeks Leeswereld. ‘Caroline Pauwels’, zegt naamgenoot Caroline Vrijens. Al een aantal jaar is zij de Vlaamse kinderrechtencommissaris en één van de boeken die van groot belang is in haar werk en haar persoonlijk leven, is Ronduit. Aantekeningen van een possibilist van wijlen Caroline Pauwels. De voormalige rector van de VUB stierf in 2022 en een paar jaar eerder, in 2018, zei ze in gesprek met Iedereen Leest dit: ‘Nous n’unissons pas des États, nous unissons des hommes.’ Dat ging toen over Jean Monnet, ‘de vader van Europa’, maar wat ze zei is universeel en raakt Caroline Vrijens nog altijd. ‘In een tijd van toenemende polarisatie benadrukte Pauwels in dat boek veeleer het gemeenschappelijke dan het tegengestelde. Ze legt uit dat we gedeelde behoeftes hebben, wensen, dromen, emoties. Dat we in staat zijn om creatieve oplossingen te bedenken die de tegenstellingen overstijgen. Dat proberen wij met het kinderrechtencommissariaat ook te doen in het Vlaams Parlement. In dat boek heeft Caroline Pauwels een quote opgenomen die ik in mijn eigen boek (Een nieuwe wereld voor het kind) ook gebruik. Het citaat is aan niemand toegedicht, maar de anonieme bedenker zat er alleszins niet naast:
'Let op je gedachten, want ze worden je woorden, let op je woorden want ze worden je acties, let op je acties want ze worden je gewoonten, let op je gewoonten want het wordt je karakter, let op je karakter want het wordt je lot.’
Luisteren
‘Ik zou graag meer romans lezen’, zegt Caroline Vrijens. ‘Maar door tijdsgebrek houd ik het in hoofdzaak bij non-fictie. Dat is best jammer, want vroeger las ik veel romans. Ook als kind. Mijn vader leest nog altijd ontzettend veel. Reve, Claus, Lanoye en ook vertaalde literatuur. De laatste jaren zijn daar biografieën bijgekomen en andere non-fictie. Mijn mama, die overleed toen ik dertien jaar was, las ook. In het Frans weliswaar, ze kwam uit Wallonië. Door thuis omringd te zijn door boeken ben ik als vanzelf beginnen lezen. Kinderen van Moeder Aarde (van Thea Beckman) maakte indruk op mij. Daarin schetst Beckman een toekomstige wereld geregeerd door vrouwen en toont ze een andere omgang met de natuur. Uiteindelijk kwam ik uit bij de romans van mijn vader. Claus heb ik gelezen, net als Márquez, Allende en Palmen. En als student aan de universiteit van Namen bleven De ontdekking van de hemel (van Harry Mulisch) en De verborgen geschiedenis (van Donna Tartt) me bij.’
“Door thuis omringd te zijn door boeken ben ik als vanzelf beginnen lezen. 'Kinderen van Moeder Aarde' van Thea Beckman maakte indruk op mij. Daarin schetst Beckman een toekomstige wereld geregeerd door vrouwen en toont ze een andere omgang met de natuur.”
‘Dat ik minder romans lees, heeft ook met het grote aanbod aan non-fictie te maken. Zonder mijn professionele achtergrond zou ik het boek van Caroline Pauwels ook lezen. Net als Van hart tot hart van Binu Singh, eveneens een inspiratiebron voor mijn eigen boek. Schreef Caroline Pauwels over het gemeenschappelijke, dan onthield ik van Binu Singh de stem van het kind. Singh is kinder- en jeugdpsychiater en laat in dat boek baby’s en peuters aan het woord door hun gedragingen te interpreteren. ‘Een kindje dat niet goed behandeld wordt (thuis), houdt niet op met van zijn ouders te houden, maar houdt op met van zichzelf te houden’, zegt Singh. Zij probeert zich te verplaatsen in kinderen. Ik kan niet genoeg benadrukken dat we meer naar kinderen moeten luisteren. Die hebben zoveel interessante dingen te vertellen die we nu te vaak niet horen of zien. Grotendeels omdat we er geen tijd voor maken. We moeten investeren in kinderopvang om de ratio kind-verzorger drastisch naar beneden te halen, om letterlijk meer ruimte te maken voor het kind en meer tijd te creëren om te luisteren naar wat die zegt. Nu lukt dat nog niet, want het zou tot extra plaatstekort leiden. Maar blijven investeren is de enige optie. Elke euro zal op termijn renderen. Ook voor de ouders is goede kinderopvang belangrijk. Mensen met een armoedeproblematiek of een migratieachtergrond vinden er steun door in contact te komen met andere ouders. Ze kunnen overleggen over al wat speelt in hun leven.’
“Ik kan niet genoeg benadrukken dat we meer naar kinderen moeten luisteren. Die hebben zoveel interessante dingen te vertellen die we nu te vaak niet horen of zien. Grotendeels omdat we er geen tijd voor maken.”
Online wereld
‘Het is niet eenvoudig om nu kind of jongere te zijn. Hun leven is een oerwoud aan impulsen en prikkels. En kennelijk “doen ze het slecht” als je de krantenkoppen leest over schoolresultaten die achteruitgaan in Vlaanderen. Alsmaar krijgen ze de boodschap dat ze het niet goed doen, maar dat is hun schuld niet. Hoe krijgen we jongeren terug aan het lezen? Door initiatieven als Iedereen Leest alleszins te blijven ondersteunen, maar ook door aanwezig te zijn op de plek waar de kinderen zich vaak bevinden: de online wereld. “Ga naar de bib”, is geen trigger voor hen. Als we jongeren daarentegen online aanspreken en literatuur daar aantrekkelijk voorstellen, hebben we meer kans om boeken ingang te laten vinden in hun leven.’
‘Als ik met jongeren praat, vertellen ze vaak over de druk die ze ervaren. Hoe komt dat? Hoe komt het dat één op de vijf kinderen in Vlaanderen nood heeft aan psychische zorg? Dirk De Wachter vraagt zich in De kunst van het ongelukkig zijn af waarom het welzijn van velen, in een welvarend land als België, toch zo laag ligt. Is het de ratrace van de ouders die wordt doorgegeven? De prestatiemaatschappij? De individualistische samenleving? Zijn het de sociale media die het hen soms moeilijk maken?’
‘Laten we vooral met elkaar praten. Dat zegt ook De Wachter, en dat begint thuis bij de ouders. Als je thuis niet leert praten zal je dat later niet gemakkelijk doen. Durf tonen dat het niet gaat. Denk aan Caroline Pauwels en het citaat van de gedachten, woorden, acties en gewoontes. Aan iedere daad ligt een gedachte ten grondslag. Om die gedachten te kennen, moeten we ons verplaatsen in de ander. Dat is het begin. En daar kan lezen zeker bij helpen. Empathie kan je kweken. Als kind, maar ook als volwassene.’
REEKS: Leeswereld
‘Lezen is denken met andermans hoofd’, zei Schopenhauer. Maar wat zoeken we in dat andere hoofd? Is het rust, verstrooiing, kennis? Dit is Leeswereld, een interviewreeks van Matthias M.R. Declercq over de rol van lezen, over schoonheid, over taal.
