De leeswereld van Clara Cleymans
Lezen is denken met andermans hoofd’, zei Schopenhauer. Maar wat zoeken we in dat andere hoofd? Is het rust, verstrooiing, kennis? Dit is Leeswereld, een interviewreeks over de rol van lezen, over schoonheid, over taal. Deze aflevering: Clara Cleymans, actrice.
door Matthias M.R. Declercq
‘Er zijn boeken die je als tiener leest en je voor altijd bijblijven’, zegt Clara. ‘Boeken waar je toen eigenlijk net iets te jong voor was, die zich afspeelden in een wereld waar je nog geen besef van had.’ Actrice Clara Cleymans (De Ridder, Tegen de sterren op, Déja Vu,…) denkt aan een reis naar Thailand, samen met haar moeder. ‘Daar reikte ze Zout op mijn huid aan, een roman van Benoîte Groult. Dat boek bleek vol pittige seksscènes te zitten.’
De roman uit 1988 draait rond een intellectuele Parisienne en een Bretonse visser die verwikkeld raken in een archetypische affaire. Allebei zijn ze gehuwd wanneer ze elkaar voor het eerst ontmoeten en allebei zijn ze danig tot elkaar aangetrokken dat het vuur niet te doven valt. ‘Die vrouw is uitgeblust en ziet geen toekomst meer in haar huwelijk. Dus gaat ze compleet los in de armen van die zeebonk. Diepgaande gesprekken voert ze niet met hem, het gaat puur om het fysieke, het instinctmatige. Ik was weliswaar nog veel te groen achter mijn oren toen ik het boek las, maar het heeft me wel veel geleerd. De emoties die beschreven worden in Zout op mijn huid waren mij onbekend. Dat uitgebluste en dan die opflakkering, het venster op de volwassen wereld. De beelden uit dat boek vergeet ik trouwens ook niet gauw. (lacht) Daar in Thailand heb ik voor het eerst echt ervaren wat lezen is, of kan zijn.’
Te mooi, helaas
Je verwacht het niet, maar ze zegt het wel: ‘Ik vind literatuur leuker dan film.’ Vanzelfsprekend houdt Clara Cleymans ook van series en films, maar lezen blijkt noodzakelijker dan kijken. ‘Ik kan me geen leven voorstellen zonder boeken. Verslingerd raken aan een verhaal, alleen nog in die éne, fictionele wereld willen rondlopen, dat is met niks te vergelijken. De taal, de verbeelding, tot op het frustrerende af. Mijn man raadde me het werk van Marguerite Yourcenar aan: “Dat is echt iets voor u.” Ik begon er aan en besefte: hier geraak ik nooit meer uit.’
“Marguerite Yourcenar schrijft zodanig virtuoos dat elke zin haast een pareltje is. Ik kon niet anders dan iedere pagina herlezen en vloekte op de schoonheid omdat ik er maar niet door geraakte.”
Frans, Belgisch en Amerikaans, dat was de eerste vrouw die tot de ‘onsterfelijken’ van de Académie Française toetrad. Marguerite Cleenewerck de Crayencour verhaspelde haar familienaam tot het pseudoniem Yourcenar en veroverde de wereld met Les mémoires d’Hadrien (Hadrianus’ gedenkschriften) en vooral met L’oeuvre au noir (Het hermetisch zwart), over Zeno, een Bruggeling die in de zestiende eeuw de inquisitie ontvlucht. ‘Frustrerend, omdat Yourcenar zodanig virtuoos schrijft dat elke zin haast een pareltje is. Ik kon niet anders dan iedere pagina herlezen en vloekte op de schoonheid omdat ik er maar niet door geraakte. Het is te mooi geschreven, helaas.’
Yourcenar is een goed voorbeeld van Clara’s Leeswereld, die niet is geworteld in het hier en nu, maar wordt bevolkt door oude(re) meesters. Virginie Loveling, bijvoorbeeld, en het geherwaardeerde Een revolverschot uit 1911. Ook Goethe leidt Cleymans naar geschiedenissen die ze niet kent, net als Victor Hugo. ‘Ik zou graag iets maken over een Franse pianiste uit de negentiende eeuw. Al twee jaar ben ik uitsluitend romans aan het lezen uit die tijd. Ik wil weten hoe alles toen was: de denkbeelden, de emoties, het leven. Hoe kun je dat te weten komen? Door te lezen. Het is het enige medium dat daartoe instaat is. Het is traag voedend entertainment. Het is escapisme, maar ook studie, liefde voor taal, voor geschiedenis, voor het Frans. Victor Hugo is daarom mijn lievelingsauteur. Hij schrift dikke, plotgedreven kleppers die nog altijd heel leesbaar zijn. Hugo trekt je de negentiende eeuw in. Zijn uitgebreide beschrijvingen zijn fenomenaal. Hij kan vertragen en je laten stilstaan bij één beeld, om dan plots een enorme vaart te creëren richting het plot. Hij verzint ongelofelijk krachtige, originele en kernachtige personages. Pure verwondering en bewondering voel ik voor die man. Hoe goed kan iemand schrijven.’
“Ik zou graag iets maken over een Franse pianiste uit de negentiende eeuw. Al twee jaar ben ik uitsluitend romans aan het lezen uit die tijd. Ik wil weten hoe alles toen was: de denkbeelden, de emoties, het leven. Hoe kun je dat te weten komen? Door te lezen.”
Slib
Dat literatuur traag voedend is, ondervond Clara ook door te lezen over die traagheid zelf. En zo spring je van Hugo in de negentiende eeuw naar het nu, met Byung-Chul Han, een Zuid-Koreaanse filosoof die in Duitsland woont. ‘Han schrijft zeer dunne, behapbare boeken over filosofische thema’s.’ De man muntte de term ‘Müdigkeitsgesellschaft’, in het Nederlands vertaald als De vermoeide samenleving. Het is een van zijn laatste boeken Vita contemplativa: In prise of Inactivity die Clara Cleymans inzicht gaf in de traagheid: ‘Han slaagt er in woorden te geven aan iets wat ik al langer voelde: dat we als mens kunnen genieten van al wat in wezen overbodig is en niet praktisch. De luxe. Daarin schuilt de essentie van ons mens zijn. Het gaat om meer dan onthaasting, maar om de waarde van iets. Je kan op Spotify in één klik een nieuw nummer afspelen. Maar je kan ook naar de platenzaak gaan, de plaat vastnemen, naar de tekening kijken, de tracklist, om dan thuis de naald op de draaiende plaat te zetten. Dat geeft meer genot. Ik las Vita contemplativa op het strand terwijl mijn kinderen met een stok in het slib aan het spelen waren. Ik las dat we meer tijd moeten uittrekken voor het overbodige en ik was echt intens gelukkig. Dat is het traag voedende: je kan naar een documentaire kijken hierover, maar je kan ook de tijd nemen om het dieper te begrijpen en er beetje bij beetje over te lezen. Dat is de superioriteit van boeken: het rekt de tijd op, je kan uren, dagen, soms weken in een verhaal kamperen. Het boek en jezelf, en niemand anders.’
“Byung-Chul Han geeft woorden aan iets wat ik al langer voelde: dat we als mens kunnen genieten van al wat in wezen overbodig is. De luxe. Je kan op Spotify in één klik een nieuw nummer afspelen. Maar je kan ook naar de platenzaak gaan, de plaat vastnemen, naar de tekening kijken, om dan thuis de naald op de draaiende plaat te zetten. Dat geeft meer genot.”
REEKS: Leeswereld
‘Lezen is denken met andermans hoofd’, zei Schopenhauer. Maar wat zoeken we in dat andere hoofd? Is het rust, verstrooiing, kennis? Dit is Leeswereld, een interviewreeks van Matthias M.R. Declercq over de rol van lezen, over schoonheid, over taal.
