Waarom voorlezen aan ouderen waardevol is
De warmte van een stem, de woorden die je meevoeren, de beelden die het verhaal oproept: voorlezen werkt verbindend en rustgevend voor alle leeftijden. Ook ouderen hebben er dus baat bij om aan voorgelezen te worden. Regelmatige voorleessessies voorkomen bovendien sociaal isolement en helpen om herinneringen op te halen. ‘Bij voorlezen komt het verhaal naar je toe. Dat heeft iets huiselijks en laagdrempeligs.’
door Maya Toebat
Waarom lezen we voor? Om de taalontwikkeling, leesvaardigheid en sociaal-emotionele ontwikkeling van kinderen te stimuleren, dat zeker. Maar ook om een rustpunt in de dag te creëren en verbinding te maken met anderen, jong én oud. Niet alleen kinderen, maar ook ouderen hebben er namelijk veel aan om aan voorgelezen te worden.
Dat merkte José Franssen toen ze jaren geleden het voorleesproject ‘Luisteren in je leunstoel’ startte. Sindsdien gaat ze voorlezen in zorgcentra, bibliotheken en in thuiscontext. Tijdens die voorleessessies staat ontspanning, plezier en genieten centraal. ‘Voorlezen heeft te maken met gezelligheid en intimiteit’, vertelt ze. ‘Het is een warm ritueel dat geen tegenprestatie vraagt. De luisteraars hoeven het verhaal immers niet te begrijpen om ervan te kunnen genieten. Er zit ook muziek in de taal en ze kunnen hun eigen associaties en beelden maken bij de tekst.’
Voorlezen gaat om meer dan de inhoud van het verhaal. Het is vooral ook een moment om je te laten meevoeren met de woorden, klanken en beelden. ‘Bij voorlezen komt het verhaal naar je toe’, zegt Franssen. ‘Je mag het gewoon consumeren. Dat heeft iets huiselijks en laagdrempeligs.’ Ook Gerd D’hooge, ergotherapeute bij WZC De Welvaart in Kapellen voelt de voorleessessies zo aan: ‘Ik lees zelfs voor in palliatieve fase aan het bed van een bewoner. Ik geloof dat de warmte van een stem zoveel rust, intimiteit en geborgenheid geeft. Dat wat je als peuter naast je mama geproefd hebt, helpt op het einde van je leven om los te laten.’
Samenzijn
Voorlezen doe je niet alleen. Het is een moment dat je deelt met een lezer en eventueel andere luisteraars. Ook dat sociaal contact maakt voorlezen erg waardevol voor ouderen. Door in elkaars aanwezigheid naar het verhaal te luisteren en achteraf in gesprek te gaan, komen ze samen met leeftijdsgenoten en begeleiders. ‘Dat geldt voor bewoners van zorgcentra, maar ook voor thuiswonende ouderen,’ zegt Franssen, ‘met name zij die door een beperkende lichamelijke conditie, een beginnend dementeringsproces of het wegvallen van een partner en leeftijdgenoten in een sociaal isolement dreigen te komen.’
Voor familieleden, mantelzorgers en vrijwilligers kan voorlezen een activiteit zijn om met een gesprek aan te knopen met ouderen of hen met elkaar in contact te brengen. De nabesprekingen van een verhaal zijn daarbij erg waardevol. Tijdens die momenten kunnen de luisteraars hun verhaal vertellen. ‘Dat werkt identiteitsbevestigend’, merkt Franssen. ‘Het zorgt ervoor dat mensen zich gezien en gehoord voelen.’
Herinneringen ophalen
Zeker mensen met dementie hebben nood aan die bevestiging. Herlinde Dely van het Expertisecentrum Dementie Vlaanderen ziet dat mensen met dementie vaak geconfronteerd worden met wat ze niet meer kunnen en met hun geheugen dat hen in de steek laat. ‘Als je aan hen voorleest, worden ze als mens gezien’, zegt ze. ‘Door materiaal uit hun kindertijd en jongvolwassenheid te gebruiken, versterk je bovendien hun identiteitsgevoel. Dat zijn de periodes en thema’s waar zij wel nog herinneringen aan hebben, waar zij wel nog over kunnen praten.’
“Herlinde Dely (Dementie Vlaanderen): Door materiaal uit hun kindertijd en jongvolwassenheid te gebruiken, versterk je hun identiteitsgevoel. Dat zijn de periodes en thema’s waar zij wel nog herinneringen aan hebben, waar zij wel nog over kunnen praten.”
Het geeft bij veel mensen met dementie een groot gevoel van rust en geborgenheid om terug te keren naar dingen die ze zich nog goed herinneren. Voorlezen uit boeken van vroeger is dan ook een ideale manier om herinneringen op te halen. José Franssen gebruikt voorlezen vaak als reminiscentiemethodiek. ‘Verhalen helpen dementerende ouderen om verbinding te blijven voelen met hun achtergrond en geschiedenis’, vertelt ze. ‘Door herinneringen op te halen behouden ze de greep op hun leven.’
Ook onderzoekers van de Universiteit van Perugia toonden aan dat het geheugen verbetert dankzij voorlezen. Een groep studenten las tijdens zestig sessies voor aan enkele ouderen met dementie. Na die sessies scoorden de luisteraars beter op geheugentesten. Een mogelijke verklaring is dat ze om het verhaal te begrijpen de informatie moeten koppelen aan hun eigen ervaringen en de kennis, beelden en semantische categorieën in hun geheugen. Er is dus een voortdurende interactie tussen wat de ouderen horen en wat al in hun geheugen aanwezig is.
Franssen zag het effect van dichtbij toen ze voorlas aan haar moeder. Ze vond het heel belangrijk om verhalen uit haar moeders jeugd voor te lezen omdat ze zo weerspiegeld kon zien wie haar moeder geweest was. ‘Zij vond het fijn om te vertellen over haar verpleegstersverleden en naar foto’s te kijken. Ik voelde dat voorlezen haar iets teruggaf dat ze eigenlijk al voor een stukje kwijt was.’
Dit artikel is een gedeeltelijke weerslag van de studiedag ‘Voorlezen aan ouderen’ die Iedereen Leest samen met LINC vzw op 15 oktober 2019 organiseerde in Museum M in Leuven. Verschillende sprekers deelden inzichten uit hun onderzoek en praktijkervaringen over hoe je een voorleeswerking voor ouderen kan uitbouwen.
Meer over voorlezen aan ouderen
Deel dit artikel: