Onderzoek zet maatschappelijke opbrengsten van de bib op een rij

Nederlands onderzoek brengt de maatschappelijke opbrengsten van de bib in kaart en onderstreept zo het belang van een openbare bibliotheek in een lokale gemeenschap. Cijfers en statistieken zijn belangrijk, maar vormen slechts één kant van het verhaal. Bibs legitimeren zich vooral op cultureel, sociaal en educatief vlak, en dragen zelfs hun steentje bij aan de economie.

© Michiel Devijver | Iedereen Leest

Als organisaties kunnen aantonen welke impact zij hebben op hun doelgroep en de maatschappij, legitimeren ze hun bestaansreden. Ook voor bibliotheken is meten van impact belangrijk, zeker als het klassieke uitleenmodel soms in vraag wordt gesteld. Bibliotheken hebben uiteraard veel meer te bieden dan enkel hun collectie. Via hun publiekswerking bouwen ze aan een uitnodigende leesomgeving in een lokale gemeenschap. Dat heeft vooral impact op lange termijn, wat niet zo makkelijk in kaart te brengen is. De Nederlandse Koninklijke Bibliotheek onderzocht op welke domeinen bibs de effecten van hun werking kunnen onderbouwen bij lokale overheden.

Output versus outcome

Ten eerste merkten de onderzoekers dat bibs beschikken over jaarlijkse statistieken zoals aantal uitleningen en geregistreerde leners, omvang van de collectie of georganiseerde activiteiten en studiedagen. Dit zijn directe resultaten of output. Ze geven inzichten in de diensten en het aanbod van de bib, maar tonen niet welke effecten de bib veroorzaakt binnen hun lokale gemeenschap. Dergelijke cijfers zijn belangrijk, maar niet het ijkpunt.

“Het effect van bijvoorbeeld een reeks auteurslezingen op het leesgedrag van de bezoeker zegt veel meer over de maatschappelijke impact van de bib dan eenzijdig te focussen op cijfers en statistieken.”

Om zicht te krijgen op haar maatschappelijke impact focust de bib beter op outcomes: het effect of de veranderingen die de diensten en het aanbod veroorzaken. Een reeks auteurslezingen kan bijvoorbeeld impact hebben op het leesgedrag van een bezoeker: iemand leert het oeuvre van een bepaalde schrijver kennen en wil er meer van lezen. Daarnaast kan diezelfde reeks lezingen een vaste waarde zijn in het culturele aanbod van een gemeente. Op die manier draagt de bib bij aan het cultuurleven in een lokale gemeenschap.

Vijf keer impact

De Nederlandse onderzoekers stelden op basis van literatuuronderzoek en kwalitatieve studies een conceptueel model op met vijf domeinen waar bibliotheken impact kunnen genereren, zowel op individueel als op maatschappelijk niveau. De vijf invloedssferen zijn bovendien met elkaar verweven. Ze staan niet los van elkaar maar dragen samen bij aan de gehele maatschappelijke impact van een bib.

1. Culturele impact

Boeken lenen blijft de voornaamste reden om de bib te bezoeken. Via hun diverse collectie geeft de bib toegang tot verhalen. Die stimuleren op hun beurt creativiteit bij lezers en laten hen kennismaken met andere culturen. Ook publieksactiviteiten zoals voorleesmomenten dragen bij aan de verbeelding van deelnemers. Verhalen uit of over de streek zorgen bovendien voor het behoud van de lokale identiteit.

2. Educatieve impact

De bib is de uitgelezen plek om kennis te verwerven. Bezoekers kunnen via collectie en activiteiten informatie opdoen en interpreteren. Dat draagt bij tot hun persoonlijke ontwikkeling. Naast deze vorm van 'zelfstudie' ondersteunen bibs scholen en kinderopvang rond taalverwerving en leesbevordering. Klasbezoeken, thematische uitleenkoffers of lijstjes met leestips zijn onderdeel van de educatieve werking van een bib.

3. Economische impact

Als bibbezoekers informatie opzoeken, verruimen ze hun kennis, vaardigheden en geletterdheid. Bibs geven toegang tot dergelijke ontwikkelingskansen die uiteindelijk leiden tot een betere positie op de arbeidsmarkt. Daarnaast voorziet de bib fysieke ruimte voor wie wil leren en werken. Bibs creëren werkgelegenheid, maar zorgen ook voor toeloop naar winkels in hun directe omgeving en dragen dus een steentje bij aan de lokale economie.

4. Sociale impact

De bib is een aangename plek om te lezen, leren of werken. Verder is ze ook een neutrale plek voor ontmoeting. Door hun deelname aan workshops, studiedagen of andere bijeenkomsten voelen bezoekers zich meer betrokken bij de lokale gemeenschap. Bibs zijn toegankelijke, democratische cultuurhuizen die de maatschappelijke participatie verhogen bij hun bezoekers.

5. Affectieve impact

De bib vervult meerdere behoeftes bij burgers en creëert daarmee nut, tevredenheid en plezier. Als toegankelijke ruimte zorgt ze voor veiligheid en vertrouwen. Die affectieve opbrengsten zijn waarneembaar bij burgers die ofwel ter ontspanning naar de bib gaan ofwel om informatie op te zoeken. Van alle affectieve effecten blijken bibs vooral leesplezier te stimuleren. Op haar beurt zet leesplezier aan tot de andere vermelde outcomes.

© Michiel Devijver | Iedereen Leest

Aan de slag

De analyse van de Nederlandse Koninklijke Bibliotheek verschaft meer inzichten in de maatschappelijke impact van bibliotheken. Daarnaast menen de onderzoekers dat die impact ook makkelijker en beter gemeten kan worden. Er bestaan verschillende ondersteunende instrumenten en methodes om gegevens te verzamelen en zicht te krijgen op impact. Zo ontwikkelde de Britse leesbevorderingsorganisatie The Reading Agency  een toolkit met verschillende vragen om impact te meten. Ook andere buitenlandse organisaties bouwden al heel wat expertise op rond impactmeting en methodieken.

In Vlaanderen brengt de Sociale Innovatiefabriek een lerend netwerk op de been om praktijkvoorbeelden rond impact te delen met elkaar. Ook Iedereen Leest, die haar eigen werking en programma's evalueert op beoogde impact, maakt deel uit van dit netwerk. Elkaar inspireren zorgt immers voor een betere kijk op impact.


Deel dit artikel:

Contact
Medewerker beleid en onderzoek
Mis niets van Iedereen Leest