De leeswereld van Chris Van Lysebetten
'Lezen is denken met andermans hoofd', zei Schopenhauer. Maar wat zoeken we in dat andere hoofd? Is het rust, verstrooiing, kennis? Dit is Leeswereld, een interviewreeks over de rol van lezen, over schoonheid, over taal. Deze aflevering: Chris Van Lysebetten, stichter van Habbekrats vzw.
door Matthias M.R. Declercq
'Als we er zomaar vanuit gaan dat jongeren minder lezen, dan geven we ons over en doen geen moeite meer.' In Gent, op het hoofdkwartier van Habbekrats vzw, wrijft Chris Van Lysebetten met zijn rechterhand over Een Bijbel, het prachtig vormgegeven boek van schrijver Philippe Lechermeier en illustratrice Rébecca Dautremer. ‘Als er één ding is dat je nooit mag doen, is het opgeven.’
Onvoorwaardelijk
Er ligt ook een fotoboek op tafel: Genesis van de bekroonde Braziliaanse fotograaf Sebastião Salgado, naast De ontdekking van de hemel van Harry Mulisch. In tegenstelling tot wat de titels doen vermoeden, gelooft Chris Van Lysebetten vooral in de mens, al zal hij het brood altijd breken en heeft Habbekrats zich in bijna dertig jaar tijd succesvol vermenigvuldigd. De jongerenorganisatie neemt het op voor kinderen die niet beschikken over basisrechten, of daarin door de samenleving tekort worden gedaan. Of het nu om drugs, armoede of incest gaat. Het onvoorwaardelijk aanvaarden van elke jongere is wat Habbekrats-stichter Van Lysebetten typeert. 'Als hier een meisje aankomt dat zichzelf bewust snijdt, dan verzorg je eerst de wonden en luistert dan naar het verhaal. Altijd. Hier is niemand een nummer, maar altijd een mens.'
Chris Van Lysebetten is 59 jaar, maar spreekt de taal van de jeugd. 'Boeken helpen om gebroken kinderen een nieuw verhaal aan te reiken, maar wil je echt aansluiten bij hun leefwereld, ontdoe dan het verhaal van het papier. Je kan een boek deconstrueren tot een zoektocht, tot een online puzzel, tot een toneelstuk, tot al wat de inhoud recht aandoet en het kind verrijkt.'
“Boeken helpen om gebroken kinderen een nieuw verhaal aan te reiken, maar wil je echt aansluiten bij hun leefwereld, ontdoe dan het verhaal van het papier.”
Malmédy
Een tijd geleden stootte Chris op het boekje Monsieur Hawarden van wijlen Filip de Pillecyn, een schrijver uit Hamme, waar ook Van Lysebetten is opgegroeid. Eind jaren twintig woonde de Pillecyn in Malmédy en hoorde er een verbijsterend verhaal.
'Bleek in Malmédy een uit Frankrijk gevluchte vrouw te zijn aangekomen', zegt Chris. 'Die vrouw vermomde zich als man, zonder dat iemand dat door had. In Parijs had ze naar verluidt een moord op haar geweten. Pas bij haar eigen dood, zoveel jaar later, ontdekten de inwoners van Malmédy dat de zogenaamde 'Monsieur Hawarden' een vrouw was: Maria Melliora Gillibrand. Op het kerkhof van het nabije Ligneuville vind je haar graf nog altijd terug. Tieners lezen geen boeken uit 1935, maar neem het papier weg en er blijft een zoektocht over. Wij namen jongeren mee naar Malmédy, lieten hen het verhaal reconstrueren en zelfs naspelen, zich inleven in wie Maria Gillibrand moet geweest zijn. Dat was fantastisch. Meer nog: we hebben er ook Hawarden’s zetel teruggevonden in het huis waar hij/zij jarenlang woonde. Dat raakte me.'
Meetbaar
Schoonheid schuilt in het onverwachte. Chris Van Lysebetten is geen afgewerkt product van de zorgopleiding. Wel een autodidact, een chemicus die opgroeide in een winkel met kantoormateriaal en speelgoed. Bij ’Van Cauteren' vond je lederen onderleggers, Parker-vulpennen, briefpapier, maar ook de Dikke Van Dale, romans, strips en kranten.
'Ik had als kind al een onverzadigbare nieuwsgierigheid en een grote drang naar kennis, naar het begrijpen, het Hoe en waarom?, zoals de oude wetenschapsboekjes toen heetten. Thuis in Hamme bouwde ik in de kelder een chemisch laboratorium met erlenmeyers en distilleerkolven, knutselde op zolder met elektronica en had in de tuin een speciaal hoekje waar ik planten kweekte. Dan schreef ik de plantenfamilie en het genus op een bordje en prikte dat in de grond. Alles stond in het teken van de meetbaarheid.'
'Het klinkt protserig, maar zo bedoel ik het niet: ik ben hooggevoelig en hoogbegaafd. In beide gevallen is dat geen gave. Het ene maakt je kwetsbaar en het andere put je uit. Altijd opnieuw dwaal je af en wil je meer weten. In het pre-internettijdperk kwam ik automatisch uit bij boeken, kranten en naslagwerken. Ik las haast onafgebroken. Niet dat de mens mij als kind of tiener niet interesseerde, maar hoe meet je welzijn? Hoe kun je kwantificeren hoe kwetsbaar iemand is? De mens was niet meetbaar, dus hield ik het bij de cijfers en de materialiteit, en werkte bij Procter & Gamble als chemisch analist. Dan schoof ik mee aan tafel bij de creatie van een nieuw parfum. Bijzonder is dat: een enorme wand vol absences absolues zoals 'musk', het kost je een fortuin om alleen al een druppel pure musk te bemachtigen. Ieder parfum is een compositie van verschillende stoffen. Wegen en afmeten, de hele tijd: zoveel van dit, zoveel van dat, en hop, de perfecte geur. Meetbaarheid.’
Binnenkant
'Ja, chemie staat veraf van de jeugdzorg. Het is eind jaren tachtig dat ik het roer omgooide, nadat ik een buurjongen zijn moeder in een rolstoel zag voortduwen en armoede een gezicht kreeg. Voorheen keek ik wel, maar zag ik niet. Kwantificeren is moeilijk in jeugdzorg, het gaat niet om cijfers en tabellen, maar om verhalen en emotie. Maar net zoals naslagwerken me vroeger op weg zetten naar een beter begrip van chemie, leer ik nu veel beter wat vriendschap of liefde is door het lezen van romans. De vriendschap van Connie Palmen reikte me info aan, die op zijn beurt werd uitgediept door De ontdekking van de hemel van Mulisch. Hier (klapt het boek open), dit vergeet ik niet gauw:
'Zeggen jullie alles tegen elkaar?'
'Alles.'
Gelukkig vroeg zij niet of hij meer van hem hield dan van haar. 'We vertellen elkaar zelfs wat wij nooit aan iemand zouden vertellen. Dat is de vriendschap.'
Bali
'Al die tijd las ik voornamelijk non-fictie boeken. Altijd maar die zoektocht naar kennis. Dat is nog niet veranderd. Lees ik nu Sapiens van Harari, dan staat de laptop opengeklapt naast me. Lees ik De Bourgondiërs van Bart Van Loo, dan heb ik een kaart van het oude Europa naast me. Maar het reikt nog verder dan dat. Na het lezen van Het Parfum van Patrick Süskind heb ik één van de parfumeriezaken uit het boek effectief opgezocht in Zuid-Frankrijk. Net zoals ik na het lezen van Eat Pray Love naar Ubud op het Indonesische eiland Bali reisde om Ketut Liyer, de medicijnman uit het boek, te bezoeken. Ik was daar toen helemaal alleen. De man las mijn hand en zei: 'Ik kan u niks meer leren.' (lacht)
Deel dit artikel: